چکیده:
آداب سیر و سلوک عرفانی را میتوان مجموعۀ دستورالعملها و ارشادهایی دانست که بزرگان متصوّفه در رسالهها و کتابهای خود برای تربیت سالکان نوپا آوردهاند. شهابالدین سهروردی، عارف نامدار قرن هفتم هجری و کمالالدین حسین خوارزمی، عارف قرن دهم ازجملۀ کسانی بودند که به ترتیب در کتابهای «عوارفالمعارف» و «ارشادالمریدین» به راهنمایی سالکان پرداخته و اصول و روشهای سلوک را بیان کردهاند. مقالۀ حاضر به شیوۀ توصیفی-تحلیلی میکوشد این آداب را در این دو رساله بررسی کند. برای سهولت بررسی، آداب سلوک به دو دستۀ کلّی آداب ظاهری و باطنی طبقهبندی شد. منظور از آداب ظاهری مواردی نظیر نماز، روزه، شب- زندهداری و... و منظور از آداب باطنی خصیصهها و خصلتهایی است که سالک باید برای رسیدن به حقیقت به آنها متحلّی و آراسته گردد. پژوهش حاضر به این نتیجه دست مییابد که سهروردی در عوارفالمعارف آداب ظاهری را با تفصیل بیشتری مطرح ساخته و در مقابل، خوارزمی عمدتاً به آداب باطنی نظر داشته است.
Mystic etiquettes are a set of principles and guidance that Sufi elites have established to train novice disciples in their articles and books. Shahab al-Din Sohrevardi –renowned, seventh century mystic- and Kamal al-Din Hossein Kharazmi -renowned, tenth century mystic- were amongst those who have guided novice disciples and explained mysticism etiquettes in Awarif al-Ma’arif and Ershad al-Moridin, respectively. This study investigates the aforementioned etiquettes through a descriptive-analytical approach. For convenience, mystic etiquettes are divided to two main categories of outer and inner aspects. Outer refers to aspects such as fasting, prayer, pernoctation and inner refers to aspects to which disciples ought to attain in order to approach the mere truth. The findings represent that Sohrevardi has explained the outer aspects in Awarif al-Ma’arif in detail, whereas, Kharazmi has mainly looked upon outer aspects.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر سعی دارد با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با نگرشی تطبیقی، آداب سیر و سلوک عرفانی را در دو رسالۀ عوارفالمعارفسهروردی و ارشادالمریدین خوارزمی بررسی کرده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا تفاوتهایی در نقل میراث صوفیه دربارۀ مراحل سیر و سلوک عرفانی در این دو رساله مشاهده میشود؟ 1-1- بیان مسأله و سؤالات تحقیق سیر و سلوک معنوی مراحلی است که سالک باید برای رسیدن به حقیقت بپیماید.
2-1- اهداف و ضرورت تحقیق پژوهش حاضر سعی دارد با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با نگرشی تطبیقی، آداب سیر و سلوک عرفانی را در دو رسالۀ عوارفالمعارف سهروردی و ارشادالمریدین خوارزمی بررسی کرده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا تفاوتهایی در نقل میراث صوفیّه در مورد مراحل سیر و سلوک عرفانی در این دو رساله مشاهده میشود؟ 3-1- پیشینۀ تحقیق دربارۀ آرا و عقاید شهابالدّین سهروردی پژوهشهای چندانی صورت نگرفته است.
در مقابل خوارزمی در رسالۀ خود تا این حد به جزئیّات آداب ظاهری (بهویژه وضو، نماز و روزه) اشاره نمیکند، بلکه تأکید وی بیشتر بر ادای نمازهایی است که سالک باید در طول روز بخواند (خانی، 1398: 33- 38).
2-2-2- خصایص باطنی سالک سهروردی در مورد خصایص و ویژگیهایی که سالک باید در سیر و سلوک عرفانی به آنها آراسته باشد، در باب پنجاه و ششم از رسالۀ خود بهصورتی گذرا اشاره میکند که «چون نفس چنین صفت حزن و حنین ظاهر کند، به کلّی از علائق و عوائق قطع کند»(سهروردی، 1386: 174)، امّا بلافاصله به شرح و تفصیل دربارۀ مقامات و احوال میپردازد و اشاره میکند که «شیخ-رحمه الله- گفت: توبت اصل جملۀ مقامات و کلید همه حالهاست و اوّل مقام سالکان است و توبت به مثابت زمین است بنا را، هرکس که وی را زمین نباشد، او را بنا نباشد.