چکیده:
پژوهش حاضر سلسلهمراتب قرضگیری زبان ترکی آذربایجانی از زبان فارسی را مطالعه کرده است. دادهها بهشیوۀ کتابخانهای و میدانی گردآوری شده است. بخش عمدۀ دادهها را تعاملات زبانی گویشوران ترکی آذربایجانی مناطق مرکزی استان اردبیل تشکیل میدهد. تحلیل دادهها نشان میدهد که گویشوران ترکی آذربایجانی افزون بر الگوهای جملات مرکّب زبان خود، با قرضگیری تکواژهای دستوری از الگوهای جملات مرکّب زبان فارسی نیز در پارهگفتارهای خود استفاده میکنند؛ همچنین گروههای اضافه و ملکی فارسی فراوانی بهصورت ترکیبهای قرضی در ترکی آذربایجانی بهکار میروند، امّا هنوز ساخت اضافه و ملکی فارسی بهصورت یک وام الگو به ترکی آذربایجانی وارد نشده است. گروههای حرف اضافه و پسوند – تر زبان فارسی نیز بهمثابۀ عناصر رمزگردانی شده در گفتار دوزبانهها نقشآفرینی میکنند و با توجّه به معیار تمایز قرضگیری از رمزگردانی، نمیتوان آنها را عناصر قرضی درنظر گرفت. ارزیابی نتایج پژوهش در چارچوب سلسلهمراتب تغییرات حاصل از تماس زبانی و پیشرفت همگرایی استولز و استولز (1996) نشان میدهد که الگوی پیوند بندهای جملات مرکّب ناهمپایۀ زبان فارسی در ترکی آذربایجانی تثبیت شده است، امّا وامگیری الگویی هنوز در سطوح دیگر ساخت زبان ترکی آذربایجانی، ازجمله ساخت گروهها و واژهها اتّفاق نیافته است.
The present research is an attempt to study the borrowing hierarchy of Azerbaijani from Persian. The data collection was carried out using both library sources and field work. The majority of the data is from the speech interaction of Azerbaijani speakers living in the central part of Ardabil. The analysis of the data indicates that Azerbaijani speakers, in addition to using their native compound sentence patterns use Persian compound sentence patterns in their speech by borrowing Persian grammatical morphemes. Although a lot of Persian genitive and possessive phrases are used as borrowed phrases in Azerbaijani, these structures have not entered Azerbaijani as borrowed patterns. Persian prepositional phrases and Persian comparative adjective marker also appear as code-switched elements in bilinguals’ speech but they cannot be assumed as borrowed elements considering the borrowing code-switching distinguishing criterion. Evaluating research findings according to Stolz and Stolz (1996) suggested hierarchy of contact-induced changes and convergence progression shows that Persian subordinate compound sentence patterns have become more established in Azerbaijani system but the pattern borrowing has not occurred in phrase and word levels of Azerbaijani system yet.
خلاصه ماشینی:
تحلیل داده ها نشان میدهد که گویشوران ترکی آذربایجانی افزون بر الگوهای جملات مرکّـب زبـان خـود، بـا قـرض گیـری تکواژهای دستوری از الگوهای جملات مرکّب زبان فارسی نیز در پاره گفتارهای خود استفاده میکنند؛ همچنین گـروه هـای اضـافه و ملکی فارسی فراوانی به صورت ترکیب های قرضی در ترکی آذربایجانی به کار میرونـد، امّـا هنـوز سـاخت اضـافه و ملکـی فارسـی به صورت یک وام الگو به ترکی آذربایجانی وارد نشده است .
گروه های حرف اضافه و پسوند – تر زبان فارسـی نیـز بـه مثابـۀ عناصـر رمزگردانی شده در گفتار دوزبانه ها نقش آفرینی میکنند و با توجّه به معیار تمایز قرض گیری از رمزگردانی، نمیتـوان آن هـا را عناصـر قرضی درنظر گرفت .
ارزیابی نتایج پژوهش در چارچوب سلسله مراتب تغییرات حاصل از تماس زبانی و پیشرفت همگرایـی اسـتولز و استولز (١٩٩٦) نشان میدهد که الگوی پیوند بندهای جملات مرکّب ناهم پایۀ زبان فارسی در ترکی آذربایجانی تثبیت شـده اسـت ، امّا وام گیری الگویی هنوز در سطوح دیگر ساخت زبان ترکی آذربایجانی، ازجمله ساخت گروه ها و واژه ها اّتفاق نیافته است .
٤-٢- تغییرات ساختی در سطح جمله (جمله های مرکّب ) افزون بر نقش نماهای زبان فارسی، حروف ربط فارسی زیادی نیز به زبـان ترکـی آذربایجـانی وارد شـده است .
در جملۀ (٥)، بند موصولی پیش از هستۀ اسمی قرار گرفته اسـت (الگـوی ترکـی آذربایجـانی)، امّـا همان طور که در مثال (٤)، مشاهده میشود، وام گیری حرف ربط کـه فارسـی موجـب شـده اسـت بنـد موصولی در ترکی آذربایجانی پس از هستۀ اسمی (الگوی زبان فارسی) به کار گرفته شود.