چکیده:
در این مقاله ابتدا به ماجرای تخریب های اول بقیع و بازسازی بقیع در فاصله دو تخریب و توصیف حرم ائمه مدفون در بقیع در تعدادی از سفرنامههایی که پیش از تخریب دوم نگاشته شده است، پرداختهایم و پس از مرور تخریب دوم بقیع، واکنش ایران به آن به ویژه نقش خاندان هویدا در آن را بر اساس اسناد تاریخی، بررسی کردهایم. روش این مقاله نقلی ـ تاریخی و متکی به منابع کتابخانهای است.
In this article, first, the stories of the first destructions of the Baqi Cemetery and its reconstruction between the two destructions are discussed. Then, the shrines of the Imams buried in the Baqi Cemetery are described in a number of the travelogues written before the second destruction. After reviewing the second destruction of the cemetery, Iran’s relevant reaction, especially the role of the Howayda family, is examined based on historical documents. The method of this article is narrative-historical and relies on library references
خلاصه ماشینی:
تخریب اول قبور و بارگاهها در مکه چند سال پس از پیوند شوم آل سعود و محمد بن عبدالوهاب، عبدالعزیز[1]پسر محمد بن سعود ـ که همواره در فکر تصرف مکه بود ـ به سوی این شهر مقدس لشکر کشید و میان او و شریفِ مکه، جنگی سخت آغاز شد که نزدیک به نه سال به طول انجامید.
شش سال بعد، بالاخره وهابیان شهر مکه را فتح کردند و بر آن مسلّط شدند و در روز هشتم محرم سال 1218 قمری، سعود در حالی که مُحرم بود، وارد مکه شد و پس از طواف و سعی، در باغ شریف اقامت گزید و سپس به مسجدالحرام رفت و خطابهای خواند که در آن مردم را به توحید دعوت کرد و در اجتماعی دیگر به مردم دستور داد تا قبههایی را که روی قبور بنا شده بود، ویران کنند (همان، 1385ش، ج2، ص131).
در قرن چهاردهم، ابراهیم رفعت پاشا که آخرین بار در سال 1325 قمری، یعنی نوزده سال قبل از تخریب حرم ائمة بقیع: به سفر حج رفته، چنین بیان کرده است: «عباس و حسن بن علی7 و سه تن دیگر[5] در زیر یک قبه قرار گرفتهاند که از همة قبههای موجود در بقیع بزرگتر است» (صبری پاشا، 1377ش، ج1، ص426).
علامه سید محسن امین در کتاب کشف الإرتیاب، توضیح میدهد که مقصود شیخ عبدالله بن بلهید از چنین پرسشی، استفتای حقیقی نبود؛ زیرا وهابیها در وجوب خراب کردن تمام قبهها و ضریحها، حتی قبه روی قبر مطهر پیامبرپیامبرصلیاللهعلیهوآله هیچ تردیدی نداشتند و این سؤال، تنها برای همراه کردن و تسکین خاطر مردم مدینه بود.
دولت ایران در تاریخ 1/4/1305 شمسی این اطلاعیه را منتشر کرد که در آن، اعمال وهابیان در تخریب قبور بقیع به شدت محکوم شده بود.