چکیده:
پس از ترور امیرمؤمنان علی بن ابی طالب (ع) به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی، ضارب دستگیر شد. بنا به مشهور منابع تاریخی و حدیثی، آن حضرت دربارۀ این فرد توصیههایی از جمله در خصوص چگونگی قصاص فرمودند. بخشی از گزارشهای تاریخی چنین است که فرزند ارشد او به وصیت عمل کرده و مجرم را با یک ضربت کشته است. روایات دیگر دربارۀ سرنوشت ابنملجم حکایت از برخورد سخت و خشن خانوادۀ امیرمؤمنان با قاتل دارد. برخوردی که با شکنجه و مُثله کردن او به کشته شدنش انجامید و پس از آن در آتش سوزانده شد. از یک سو این گزارشها در منابع دست اول تاریخ اسلام آمده و از سویی با توصیههای اسلام در مقابله با مُثله کردن افراد و همچنین سفارش امیرمؤمنان دربارۀ رفتار شایسته با قاتلش سازگاری ندارد و نوعی دوگانگی میان دو دسته اخبار به وجود آورده است. مسئلۀ پژوهش آن است که سرنوشت قاتل امیرمؤمنان چه شد و روایتهای گونهگون در این باره چگونه تحلیل میشود؟ هدف از این تحقیق، یافتن واقعیتِ یک رویداد تاریخی است. به نظر میرسد انگیزههای جعل و تحریف در روایات تاریخی دامنگیر این موضوع نیز شده و کتمان برخی حقایق همراه با فرافکنی امویان به ابهام و آمیختگی اخبار سرنوشت ابن ملجم کمک کرده است.
After the assassination of Ali ibn Abi Talib by Abd al-Rahman ibn Muljam al-Moradi, the murderer was arrested. According to famous historical sources and Hadith, Imam Ali gave orders as to how Inb Muljam should be treated. Famous historians have reported hard and violent dealings of Imam Ali’s family with the killer. On the one hand these reports come from authentic and first-hand sources of Islamic history and on the other, they are in contrast with Islam’s and Imam Ali’s recommendations regarding the proper conduct toward ibn Muljam. The question is what happened to ibn Muljam and how the accounts of the historians should be analyzed. Thus, the purpose of this research is to discover a historical truth. It seems that the distortion of historical accounts and concealing some facts have led to the ambiguity and confusion of the accounts on the fate of ibn Muljam.
خلاصه ماشینی:
از یک سو این گزارش ها در منابع دست اول تاریخ اسلام آمده و از سویی با توصیه های اسلام در مقابله با مثله کردن افراد و همچنین سفارش امیرمؤمنان دربارة رفتار شایسته با قاتلش سازگاری ندارد و نوعی دوگانگی میان دو دسته اخبار به وجود آورده است .
پرسش تحقیق آن است که ابن ملجم پس از به شهادت رسیدن امیرمؤمنان چگونه قصاص شد؟ اخباری که از قتل او به دلیل بریدن اعضایش توسط بستگان آن حضرت خبر میدهد در چه سطحی از دانش تاریخ و حدیث قرار دارد؟ تعارض این روایات با آنچه میگوید امام حسن (ع ) یک ضربت بیشتر به او نزد، چگونه حل میشود؟ این پژوهش از آن رو ضرورت دارد که امروزه پرسش های زیادی دربارة گزارش مثله شدن قاتل امیرمؤمنان بر اساس نقل برخی مورخان وجود دارد.
گاه اینگونه پاسخ داده می شود که چنین رفتاری با تربیت خاندان اهل بیت تناسب ندارد یا گفته می شود علی (ع ) وصیت کرده بود قاتلش را یک ضربت بیش نزنند یعنی مثله نکنند و همین در نادرستی این اخبار کافی است (ابن ابی الدنیا، ١٤١١: ٨٤، پاورقی مصحح ) باقر شریف معتقد است اختلاف اقوال مورخان ، دلیلی بر ساختگی بودن روایات بریدن دست و پاست (قرشی، ١٤١٣: ٥١٩/١).
لذا شروع به جعل حدیث درباره معاویه کردند و پس از آن نوشت که جعل برای عثمان کافی است اکنون برای دیگر صحابه و خلفا جعل کنید و دستور داد هر حدیثی درباره علی (ع ) هست ضد آن را برایش بگویند (ابن ابیالحدید، ١٣٧٨: ٤٤/١١)؛ بر این اساس به نظر میرسد واقعیت تاریخی چیز دیگری بوده و خانوادة امیرمؤمنان در یک رویارویی فرهنگی، متهم به برخورد خشن با قاتل آن حضرت شده و حتی دستوراتی از پدر برای این کار داشته اند.