چکیده:
پژوهش حاضر، تلاش دارد ضمن تبیین نحوه انتقال پیامهای نمادین در کتیبهها و تزیینات مدارس چهارباغ و نیمآورد، به شناخت مهمترین پیامهای بهکاررفته در گلچینی از آنها بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش فراهم آید که روند انتقال پیام نمادین در کتیبهها و تزئینات منقوش مدارس چهارباغ و نیمآورد به چه صورت است و مهمترین پیامهای نمادین بازتابیافته در نمونههای مورد مطالعه چیست. این پژوهش از حیث روش، توصیفی ـ تحلیلی بوده و با رویکرد نمادشناسی به انجام رسیده است. جمعآوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانهای صورت پذیرفته و تجزیه و تحلیل یافتهها کیفی است. مختصری از نتایج پژوهش، گویای آن است که کارکرد نمادین، یکی از مهمترین وجوه فراظهری تزئینات این دو بنا بهمثابه رسانه هنری ـ تاریخی است؛ به شکلی که تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی بهعنوان مرجع اصلی هنرمند برای انتقال پیام در قالب رسانههای مذکور شناخته میشود و درنهایت پیامها بر اساس سیری منظم، به مخاطبان انتقال مییابد. مهمترین پیامهای نمادینی که از این رسانهها قابل دریافت است، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و بیان ویژگیهای برتر حضرت علی در جهت الگوسازی از شخصیت ایشان بهعنوان نماد هنر شیعی است. همچنین در بحث ترکیببندی تزئینات نیز از نمادپردازی عددی شیعه بهرهگیری شده است.
خلاصه ماشینی:
مختصري از نتايج پژوهش، گوياي آن است که کارکرد نمادين، يکي از مهمترين وجوه فراظهري تزئينات اين دو بنا بهمثابه رسانه هنري ـ تاريخي است؛ به شکلي که تعامل مذهب تشيع، مباني اعتقادي و سياست مذهبي بهعنوان مرجع اصلي هنرمند براي انتقال پيام در قالب رسانههاي مذکور شناخته ميشود و درنهايت پيامها بر اساس سيري منظم، به مخاطبان انتقال مييابد.
طبق مطالعات انجامگرفته در مورد پيشينهيابي مقاله حاضر، با وجود ظرفيتهاي پژوهشي بالاي هنرهاي اسلامي بهکاررفته در دو بناي چهارباغ و نيمآورد در بعد تحليل محتوا، همچنان با مطالعاتي مواجه هستيم که با نگرش و رويکردهاي تاريخي ـ توصيفي به انجام رسيده که البته تعداد آنها نيز بسيار اندک است؛ از اينرو، جاي خالي نگرشهايي عميقتر با رويکردهاي تازه همچون: نمادشناسي در اين هنرها، در بستر تفکر شناخت محتوايي از هنر اسلامي، ديده ميشود که اين نکته آشکارا نشان از ضرورت پژوهش حاضر دارد.
کارکردهاي مرتبط با ساختار و محتواي تزئينات وابسته به معماري دو بنا (منبع: نگارندگان) تجزيه و تحليل نمونهها در ادامه بر مبناي شناخت اصول و مباني هنر اسلام و مذهب شيعه که در گذشته بيان گرديد، نحوه انتقال پيامهاي نمادين در کتيبهها و تزئينات مدارس چهارباغ و نيمآورد در نمودار شماره 8 نمايش داده شده است.
در پايان، اين نتيجه کلي حاصل ميگردد که کتيبهها و تزئينات بهکاررفته در بناهاي علمي-مذهبي عصر صفويه و به طور شاخص مدارس نيمآورد و چهارباغ اصفهان، علاوه بر کارکرد زيباييشناسي، به عنوان رسانههايي نمادين شناخته ميشوند و از جمله مهمترين پيامها و مفاهيمي بهکاررفته در آنها، بيان جايگاه شاخص حضرت علي علیه السلام به عنوان امام و نماد شيعه در قالب متن و تصوير است.