چکیده:
دانش فقه الحدیث در منظومۀ دانشهای حدیثی از اهمیت ویژهای برخوردار است چه اینکه از سویی، فهم حدیث هدف نهایی همۀ تلاشهای حدیث پژوهی است و از دیگر سو، نقش تأثیرگذاری در پویایی دیگر دانشهای حدیثی دارد، از اینرو، عالمان حدیث پژوه در درازنای تاریخ حدیث در استواری اصول و قواعد آن کوشیدهاند، آنها گاهی این قواعد را در مقدمۀ کتابهای حدیثی و یا در آثاری مستقل تبیین کرده و گاهی به گونۀ عملی در آثار حدیثی خود به کار گرفتهاند، یکی از نمونههای عملی کاربرد قواعد فقه الحدیثی، کتاب اربعین شیخ بهایی است، اشتهار شیخ بهایی در علوم اسلامی بهویژه در دانش حدیث و جایگاه ممتاز کتاب اربعین وی، اهمیت استخراج روش فهمحدیث ایشان از این کتاب گرانسنگ را دو چندان کرده است.
نوشتار حاضر که از نظر گردآوری به روش کتابخانهای و از نظر محتوا به شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته است ضمن اشاره به پیش نیازها و مبانی فهم حدیث، به تبیین روش فهم حدیث بر اساس نظام قرینهها از منظر شیخ بهایی در خصوص کتاب اربعین پرداخته است، یافتههای این پژوهش نشان از آن دارد که شیخ بهایی برای فهم حدیث از قرائن متعدّدی بهره میگیرد که عرضۀ حدیث بر قرآن، عرضۀ حدیث بر سنّت قطعی، تشکیل خانوادۀ حدیث، بهرهگیری از علوم بشری (مثل: پزشکی، ریاضی)، بهرهگیری از فهم پیشینیان، از جملۀ آنهاست.
The knowledge of hadith jurisprudence is of special importance in the system of hadith knowledge,because on one hand,understanding hadith is the ultimate goal of all hadith research efforts,and on the other hand,it plays an influential role in the dynamics of other hadith knowledge. Hence,the scholars of hadith studies have tried to establish its principles,rules throughout the history of hadith. They have sometimes explained these rules in the introduction of hadith books or in independent works,and sometimes they have applied them in practice in their hadith works. One of the practical examples of applying the rules of hadith jurisprudence is the book Arbaeen by Sheikh Baha'i. Sheikh Baha'i's fame in Islamic sciences,especially in the knowledge of hadith,the privileged position of his Arbaeen book,has doubled the importance of extracting his method of understanding hadith from this precious book. The present article,which is organized in terms of library method,in terms of content in a descriptive-analytical manner,while pointing to the prerequisites,principles of understanding hadith,explains the method of understanding hadith based on the system of indications from Sheikh Baha'i's point of view regarding Arbaeen book. The findings of this study indicate that Sheikh Baha'i uses various evidences to understand the hadith that presenting a hadith on the Qur'an,presenting a hadith on a definite tradition,forming a hadith family,using humanities (such as medicine,mathematics),and using understanding of the predecessors are among them.
خلاصه ماشینی:
1. پیشنیاز فهمحدیث حدیث پژوهان پیش از هرگونه تلاشی برای فهم حدیث، کوشیدهاند به دو پرسش اساسی پاسخ دهند؛ پاسخ به این دو سؤال، پیش نیاز فهمحدیث است، این دو پرسش عبارتند از: آیا متنی كه در اختیار ماست حدیث است؟ آیا متن حدیث به همین کیفیّت است؟، برای پاسخ سؤال نخست که در پی اثبات صدور سخن از معصوم است گاهی با توجه به علم رجال و منبعشناسی بهدست میآید (مسعودی، 1384: 60)، و گاهی با توجه به قرائنی که تأیید کنندۀ متن خبر است صدور حدیث احراز میگردد، شیخ بهایی در کتاب حبل المتین به مناسبتی، مؤیّدات پذیرفته شده در نزد شیخ طوسی را برمیشمارد: «تأید بمطابقة دلیل العقل أو الكتاب أو السنة المقطوع بها أو كان موافقا لما وقع علیه الاتفاق فهذا لا یطلق علیه خبر الآحاد ویلحقه فی وجوب العمل به بالمتواتر» (شیخ بهایی، 1398: 56)، پس از اثبات حدیث بودن متن، در پاسخ به سؤال دوم برای مشخص کردن کیفیّت عبارت حدیث، به نسخههای مختلف کتاب مورد نظر و شروح آن و دیگر منابع حدیثی، مراجعه میکند، برای نمونه به سه مورد از کتاب اربعین بسنده میشود.
برای نمونه به دو موردی که از علم ریاضی بهره گرفته است، اشاره میشود: نمونۀ یک: برای نشان دادن حدود شستن صورت در وضو، شیخ بهایی به روایت زراره اشاره کرده است شاهد مطلب این عبارت استکه: «حد تعیین شده صورتکه خداوند ما را به شستن آن امر فرمود...