چکیده:
بحث جبر و اختیار همواره از مباحث پر بسامد در میان فرق کلامی اسلامی بوده است. شیعیان با تکیه بر آیات قرآن و رهنمودهای معصومین (ع) اختیار انسان در تعیین سرنوشت خویش را از مسلمات اعتقادی خود به حساب میآورند. یکی از احادیث ناظر بر این موضوع، روایت «السّعید من سعد فی بطن امّه و الشّقیّ من شقی فی بطن امّه» میباشد که با تفاوتهای اندکی در متن، در منابع شیعه و سنی نقل شده است. برآیند بررسی اسناد و متن این روایت، حاکی از آن است که در میان اهل سنت، سند صحیح به حدیث مذکور وجود دارد که مهمترین معیار پذیرش از نظر آنها همین است. در میان بزرگان شیعه نیز، با وجود طرق معتبر به این حدیث، برخی به دلیل دلالت ظاهری حدیث، بر جبری بودن سرنوشت انسان، آن را مجعول شمردهاند، لیکن بسیاری با تحلیل یا تاویل معنای حدیث، به گونهای که با سایر آموزههای دینی، سازگار باشد، بر صدور آن صحّه گذاشتهاند. نتیجه این پژوهش که با روش تحلیلی_ توصیفی انجام گرفته نشان میدهد، بهترین تحلیل محتوای حدیث، حمل آن بر علم الهی به سعادت یا شقاوت فرد، در بطن مادر است.
The issue of determinism and free will has always been one of the most frequent issues among Islamic theological branches. Shiites, relying on the verses of the Qur'an and the guidelines of the Infallibles (AS), consider human free will to determine their own destiny as one of their beliefs. One of the hadiths that oversees this topic is the hadith of "the prosperous is the one who prosper in their mother's womb, and the miserable is the one who misfortune in their mother's womb" which can, with little changes, be found in both Shiite and Sunnite sources. The results of the documents and text study of this narration indicate that among the Sunnis, there is a correct document to the said hadith, which is the most important criterion for their acceptance. Among the Shiite scholars, in spite of the authenticity of this hadith, some have considered it as fabricated due to the apparent implication of the hadith on the coercion of human destiny, but many have analyzed or interpreted the meaning of the hadith in such a way that is consistent with the other religious teaching and have accepted its issuance. The result of this research, which has been done by analytical-descriptive method, shows that the best analysis of the content of a hadith is to carry it on the divine knowledge to the happiness or cruelty of the individual in the mother's womb.
خلاصه ماشینی:
یکی از احادیث ناظر بر این موضوع، روایت «السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ» میباشد که با تفاوتهای اندکی در متن، در منابع شیعه و سنی نقل شده است، برآیند بررسی اسناد و متن این روایت، حاکی از آن استکه در میان اهل سنت، سند صحیح به حدیث مذکور وجود دارد که مهمترین معیار پذیرش از نظر آنها همین است.
395ق)، آنرا جزء ضرب المثلهای معروف عرب شمرده و شعر حارث بن کلده را قرینهای برای آن ذکر کرده است (عسکری، بیتا: 1/512؛ بحرانی، 1362: 2/285)، و برخی چون ابن ابی الحدید آنرا یکی از مثلهای نبوی میشمرد که از زبان ایشان تراوش نموده است (ابن ابی الحدید، 1377: 6/356؛ ابن حبان، 1402: 1/162)، این نوشتار در پی پاسخ به این مسئله استکه اولاً این روایت از لحاظ سندی، در زمرۀ کدام دسته از احادیث قرار میگیرد؟ ثانیاً محتوای این حدیث چگونه با آموزههای اسلامی قابل جمع است؟ شایان ذکر استکه اگرچه ممکن است گفته شود معنای ظاهری حدیث، مراد نیست که سخنی است شایسته، لیکن باید خاطر نشان کرد که در میان مفسّران افرادی همچون فخر رازی هستند که دلالت ظاهری حدیث را پذیرفتهاند که پرداختن به این دیدگاه و نظرات عالمانی همچون او، خود مقولهای دیگر استکه باید در جای خود به آن پرداخته شود.