چکیده:
هدف پژوهش، شناسایی بایستههای تصمیمگیری مشورتی براساس آموزههای اسلامی است. مطالعات صاحبنظران نشان میدهد که با وجود بهرههای مطلوبِ مشورت در تصمیمگیری، این پدیده گاهی نتایج خوشایندی بهدنبال ندارد؛ بنابراین به نظر میرسد بایدهایی بر این فرآیند حاکم است که مطلوبیت آن را تعیین میکند. پرسش اصلی پژوهش این است که بایستههای تصمیمگیری مشورتی براساس آموزههای اسلامی چیست؟ در واقع، پایبندی به چه معیارهایی، مدیران را در تصمیمگیری مشورتی به نتایج مطلوب رهنمون میسازد و بهبود عملکرد مادی و معنوی در پی دارد؟ بدین منظور، روش تحلیل محتوای استقرایی بهکار برده شد. براساس یافتهها، مهمترین بایستههای تصمیمگیری مشورتی در آموزههای اسلام عبارت است از: توجه به موانع شرعی مشورت، صیانت از حریمها، اتصالات معنوی، دقت در صفات مشاور، گزینش هدفمند عقاید، توانمندی در تصمیم و اجرا. نتایج بررسی نشان میدهد که بعضی بایستههای اسلامی در مبانی مدیریتی موجود است؛ اما در آموزههای اسلامی نظایر وسعتیافتهتری از آنها هست. برخی بایستههای اسلامی اساساً با مبانی مدیریتی در تعارض، و یا در آن فاقد معناست. دستهای از بایستههای اسلامی نیز با مبانی مدیریتی در تعارض نیست؛ ولی از دید اندیشمندان مدیریت بهدور مانده و مورد غفلت واقع شده است.
This research is intended to identify the requirements of advisory decision making based on the Islamic teachings. Studies show that despite the favorable benefits of consultation in decision making, sometimes, it does not lead to favorable results; therefore, it seems that some provisions ought to be fulfilled for leading it to a desirable end. The main question of this research concerns the requirements of advisory decision making based on Islamic teachings. Actually, the question is: “What criteria have to be adhered for leading managers to consultation in decision making to achieve the desired results and to improve material and spiritual performance?” Inductive content analysis method was used to answer the question. The findings indicated that the most important requirements of advisory decision making in Islamic teachings are: considering the religious forbiddances against consultation, protection of privacy, spiritual connections, considering the qualities of counselors, purposeful selection of ideas, ability in decision making and performance. The results also showed that some Islamic requirements are present in the management principles; yet, they are more extensive in Islamic teachings. A number of Islamic requirements are fundamentally in contrast with, or even absent in, managerial bases. Some Islamic requirements are not inconsistent with the principles of management, but they have been neglected in the views of management experts.
خلاصه ماشینی:
در راستای مطالعه دربارۀ بایسته های تصمیم گیری مشورتی در مدیریت اسلامی، آموزه های وحیانی به عنوان منابعی سرشار از معارف متعالی در دسترس است که میتوان هنجارهای مناسبی را از آنها استخراج کرد بویژه اینکه مضمونهای نهفته در درون این منابع در بسیاری از پژوهشها مورد غفلت قرار گرفته است .
تبیین چگونگی حل مسئله از طریق راه حلی خاص بدون در نظر گرفتن اهداف و معیارها، ناقص و نارساست (قریب و عالمی، ١٣٩٧: ١١٩)؛ به عنوان مثال ، تغییر در هدف تصمیم از سودِ بیشتر به رشد در نتیجه آموزه های اسلامی، سبب دگرگون شدن تصمیمات سازمانی میشود (رازینی و عزیزی، ١٣٩٤: ٨٠) و یا مثلا اگر انسان در همه شئون زندگی، خالق را حاضر و ناظر ببیند برای او کارهایی مثل حب و بعض و نظایر آن ، که میتواند در تصمیم انسانی نقش داشته باشد و به آن رنگ غیرخدایی بدهد به طور کامل رخت برمیبندد (جوادیآملی، ١٣٧٢: ٨).
به طور خلاصه میتوان گفت که مسئله اصلی این پژوهش ، شناسایی بایدهای حاکم بر تصمیم گیری مشورتی در آموزه های اسلامی است به منظور اینکه مدیران با رعایت آنها بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند به گونه ای که تعالی مادی و معنوی در پی داشته باشد.
براساس مجموع این مطالب ، میتوان تعریفی نزدیکتر به آموزه های اسلامی از تصمیم گیری مشورتی مطرح کرد که در جدول ٣ به آن اشاره شده است .
٤. تعابیر توصیه نشده : برخی از بایسته های مدیریتی نیز با مبانی اسلامی در تعارض نیست ؛ ولی در آیات و روایات مورد نظر به عنوان بایسته تصمیم گیری مشورتی به آنها توصیه نشده است .