چکیده:
سورۀ کوثر، از جهت کوتاهبودن و کمی تعداد آیات و نیز از نظر اعجاز بلاغی، ادبی و محتوایی آن و همچنین بهعلت شرافت و عزت و منزلتی که در درونمایه و عنوان آن نهفته، همواره مورد توجه مفسران فریقین بوده است. این سوره در شمار سورههایی است که مکیبودن و مدنیبودن آن بهدلیل تعدد و کثرت روایات دربارۀ شأن و اسباب نزول، مورد اختلاف قرار داشته و در میان مفسران از سورههایی مختلف فیه ـ از نظر مکان نزول و شأن نزول ـ قرار گرفته است. از این جهت پرداختن به آن با نگرش روایی تطبیقی برای تقریب و وحدت فریقین مهم و اساسی است. این مقاله با تجمیع روایات فریقین، به یک اشتراک مفهومی از نظر شأن و مکان نزول و مفاهیم واژگان «کوثر»، «ابتر»، «صلاة» و «نحر»، رسیده است که نزدیکشدن و وحدتنظر دو مذهب در برخی از مسائل اختلافی را بهدنبال دارد.
خلاصه ماشینی:
در روایاتی که مستند به تابعان در کتب اهلسنّت گزارش شده، روایت یزید بن رومان (البیهقی، البعث والنشور، 1406: 115) با سند صحیح (الهلالی، الاستیعاب فی بیان الأسباب، 1425، 3/569) و روایت ابنجریج با سند ضعیف گفته شده که این سوره، در شأن عاص بن وائل سهمی است؛ اما روایت سدی و عکرمه با سند ضعیف (الهلالی، الاستیعاب فی بیان الأسباب، 1425: 3/569) در شأن کل قریش بوده و گزارش عطاء حکایت از شأن سوره دربارۀ ابولهب دارد (ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، 1420: 8/477)؛ روایت شِمر ابنعَطیة آن را در شأن عُقبة ابنأَبیمُعیط دانسته است (ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، 1420: 8/477)؛ در گزارش محمد بن علی، نزول آیۀ آخر سورۀ کوثر در شأن عمرو بن عاص با سند ضعیف (الهلالی، الاستیعاب فی بیان الأسباب، 1425، 3/569) آمده و در روایت شیعی (قمى، تفسیر القمی، 1363: 2/445؛ حویزى، تفسیر نور الثقلین، 1415: 5/685؛ بحرانى، البرهان، 1415: 5/776) نزول آیۀ آخر سورۀ کوثر در شأن عمرو بن عاص با سند ضعیف (عسکری، القرآن الكریم و روایات المدرستین، 1374: 3/840) روایت شده است.
2. روایات نزول مدنی دربارۀ نزول مدنی سوره، دو روایت از انس بن مالک مستند به حضرت رسول الله( وجود دارد که یکی نزول سوره را در خواب و دیگری در بیداری آن حضرت گزارش کرده است (أبوداود، سنن أَبوداود، 1430: 4/237؛ البیهقی، السنن الصغیر،1410: 1/150)؛ روایت دیگر از اسامه بن زید با سند ضعیف است (الطبری، جامع البیان، 1420: 24/689؛ السیوطی، الدر المنثور، بیتا: 8/649؛ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، 1420: 8/475) که نزول سوره را در سالهای نخست هجرت پیامبر( به مدینه میداند.