چکیده:
بررسی تاریخ علوم قرآنی در دوره معاصر ایران از اهمیت خاصی برخوردار است و شناخت آن میتواند راهگشای تحقیقات آتی علوم قرآنی به زبان فارسی باشد. بی تردید تاریخ قرآن دکتر رامیار و تاریخ قرآن دکتر حجتی در میان کتب فارسی تاریخ قرآن معاصر از جایگاه مهم و تاثیرگذاری برخوردار است. هر دو کتاب، کتاب سال جمهوری اسلامی شده و از منابع مهم دورههای کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم قرآنی هستند. از این رو در این مقاله برای درک جایگاه آثار و تحقیقات علوم قرآنی، این دو کتاب معرفی شده، و در زمینههای ساختاری و محتوایی با یکدیگر مقایسه شدهاند.
مقایسه ساختاری و محتوایی دو کتاب نشان از امتیازات و ویژگیهای برتر کتاب تاریخ قرآن دکتر رامیار نسبت به سایر کتب تاریخ قرآن و حتی تاریخ قرآن دکتر حجتی (که آخرین کتاب تاریخ قرآن است که عنوان کتاب سال را کسب کرده)، دارد؛ این مهم نشان میدهد که بعد از کتاب دکتر رامیار تحقیقات علوم قرآنی سیر صعودی نپیموده است. این امتیازات عبارتند از: استفاده از منابع بیشتر، نقل و نقد آراء مستشرقین، جمع بندی نظرات و اقوال دانشمندان علوم قرآن، دقت در نقل آراء و اقوال گوناگون، طرح مباحث تخصصی و علمی در هر موضوع، وجود جداول متعدد در خصوص ترتیب سور قرآن.
The study of the history of Quranic sciences in the contemporary period
of Iran is of special importance, and knowing it can pave the way for
future research in Quranic sciences in Persian. Undoubtedly, the history
of the Qur'an by Dr. Ramyar and the history of the Qur'an by Dr. Hojjati
have an important and influential place among the Persian books on the
history of the contemporary Qur'an. Therefore, in this article, in order
to understand the place of works and researches of Quranic sciences,
these two books have been introduced, and they have been compared
with each other in terms of structure and content. The structural and
content comparison of the two books shows the superiority and
characteristics of Dr. Ramyar's book on the history of the Qur'an
compared to other books on the history of the Qur'an and even the
history of the Qur'an by Dr. Hojjati (the last book on the history of the
Qur'an to be named Book of the Year). This shows that after the book
of Dr. Ramyar, the research of Quranic sciences has not progressed.
These privileges include: using more resources, quoting and criticizing
the views of Orientalists, summarizing the opinions and sayings of
Quranic scholars, accuracy in quoting various opinions and sayings,
proposing specialized and scientific topics in each subject, the existence
of several tables regarding the order of the Quran
خلاصه ماشینی:
در فهرست کتاب دکتر حجتی، اگر چه ابتدا اسامی و نامهای قرآن و وحی آمده (که به نظر میرسد یک نوع الگو برداری از تاریخ قرآن دکتر رامیار بوده است) اما در ادامه یک نوع بهم ریختگی در فهرست ایشان دیده میشود؛ مثلاً در فصول مختلف به موضوع نگارش قرآن پرداخته شده است، در حالی که میتوانست تمامی مطالب مرتبط با آن در یک فصل بیاید (در فصل هشتم به مقدمه ای بر نگارش قرآن در زمان پیامبر گرامی اسلام (ص) پرداخته شده و در فصل دهم به موضوع نگارش قرآن اشاره شده است) و یا موضوع جمع و تدوین قرآن به صورت پراکنده آمده است (مثلاً در فصل یازده، جمع و تدوین قرآن آمده و در فصل پانزده درباره جمع و تدوین قرآن پس از پیامبر گرامی اسلام (ص)، بحث شده است).
تفاوت دیگر کتاب دکتر رامیار با کتاب دکتر حجتی در آن است که دکتر رامیار علاوه بر ریشه شناسی نامهای قرآن در کتب لغت عرب و اشعار جاهلی به ریشه این کلمات در سایر زبانها پرداخته و در صورتی که این نامها ریشه غیر عربی داشتهاند به آن اشاره کرده است؛ به عنوان مثال در بحث «نام قرآن» مینویسد: نخستین بار نولدکه در تاریخ قرآن خود معتقد بود که کلمه (إقرأ) در صدر سوره علق به معنی تبلیغ کن و وعظ کن آمده است، بعد رژی بلاشر آن را تأیید کرد که معنای اولیه قرآن تبلیغ بوده و اندک اندک مردم عادت کردند که این کلمه را به معنای کتاب محتوی تبلیغ به کار ببرند...
در میان مباحث متعدد دیگری که دکتر رامیار در خصوص موضوع وحی آورده است، پرداختن به شبهات مستشرقین حائز اهمیت است و ضرورت وجود آن در یک کتاب تاریخ قرآن واضح و روشن است.