چکیده:
تردیدی نیست در اینکه شاعران بزرگ ایرانی چون فردوسی، سعدی، حافظ، نظامی و... معمار، معیار، محک و حافظ زبان و هویت زبان و بلاغت فارسی هستند. یکی از این استونه های زبان و بلاغت فارسی، حافظ شیرازی است. شعر حافظ تاکنون از رویکردهای مختلف بررسی و تحلیلشده است. در این مکتوب سعی شده با بررسی ساختار زبانی حصر ایجادشده در کلام حافظ دریابیم که در زبان فارسی چه روشهایی برای ایجاد حصر در کلام وجود دارد که از دیدگاه زیباییشناسی هنر و علم بلاغت و همچنین معنیشناسی کاربردی قابلتوجه باشد. به این منظور ضمن استخراج و دستهبندی موارد حصر و ارائه قوانین قابلتعمیم، به هنر و لطف سخن حافظ در بهرهگیری از این ترفند زبانی نیز اشارهشده است. اشارات قصر در زبان فارسی بیشتر با معیار بلاغت قصر در زبان عربی، بدون توجه به ساختار خاص زبان فارسی بوده است درحالیکه اساساً ساختاری متفاوت در برجستهسازی کلام دارند. ضمن اینکه موارد دیگری نیز وجود دارد که موردتوجه قرار نگرفته است. در این پژوهش که به روش توصیفی و تحلیلی وهم کمی و کیفی صورت گرفته است با هدف دستیابی به معیارها و موازینی برای تحلیل متون ادب فارسی از دیدگاه علم معانی شکل گرفتهاست. لذا سعی شده ضمن بررسی چگونگی تطبیق اصول موجود در این علم با ساختار زبان فارسی از طریق تجزیه و تحلیل دادهها، الگویی نیز برای سنجش کلام هنری از این دیدگاه ارائه شود. به این منظور پساز مطالعه و نقد و بررسی غزلیات حافظ در این زمینه و تجزیه و تحلیل ساختار نحوی- بلاغی گزیدهای از اشعارش، سامان داده شدهاست؛ ضمن استخراج و دستهبندی موارد حصر و ارائه قوانین قابلتعمیم بهعنوان معیار ساختار زبان و بلاغت فارسی، به هنر و لطف سخن حافظ در بهرهگیری از این ترفند زبانی نیز اشارهشده است. افظ ازواژه های حصرهم پیوسته استفاده می کند. هرچند ممکن است از دیدگاه نقد ادبی عادی تر و کم اهمیت تر تلقی شود،اما ادبیات که عرصه فرا هنجاریها و گریز از هنجارهاست، سخن شناس و استادی همچون حافظ حتی از این الگو نیز به شیوه ای بهره گرفته که از لطف کلام کاسته نشده است.
T There is no doubt that the great Persian poets such as Ferdowsi, Saadi, Hafiz, Ganjabi and ... are the architects, standards, guards and tongues of Persian language and language. Hafez is one of these Persian language tongues. Hafez's poems has been analyzed in different ways. The written has been trying to examine the siege of linguistic structure has been created in language that keeping in Persian language what ways to create a siege there, in the words of aesthetics art and science eloquence also semantics application substantial0ne of the issues that are significant in PE rhetoric or the palace. This method is in fact one of the factors the emphasis on the word that is used for highlighting and more effective. Arabic scholars of rhetoric in a number of ways to create other issues Bashi arrest have noted that in Persian language semantics, regardless of the specific structure of Persian language has been referred to the same methods While many of these cases not compatible with the Persian language. It has been formed with the aim of achieving criteria and criteria for analyzing Persian literature texts from the perspective of semantics. Therefore, while examining how to apply the principles in this science to the structure of the Persian language through data analysis, a model for measuring artistic speech from this perspective is provided.For this purpose, after studying and criticizing Hafez's lyric poems in this field and analyzing the syntactic-rhetorical structure of a selection of his poems, it has been organized; While there are other cases that have not been considered.Research method is analytical. For this purpose, the extraction and clustering of arrest and presentation rules applicable to Hafez art and grace in using this trick has been mentioned language. Although Hafez uses restrictive terms, although it may be considered more ordinary and less important from the point of view of literary criticism, but literature, which is the realm of meta-norms and escapes from norms, a orator and professor like Hafez even uses this model in some way. Which has not been reduced by the grace of the Word.
خلاصه ماشینی:
با توجـه بـه مـوارد يادشـده ، ايـن مسئله مطرح است که براي ارزيابي و سنجش زيبـايي هـاي زبـاني در ادبيـات فارسـي از ديدگاه علم معاني ، چه معيارها و موازيني را مي توان در نظر گرفت که با ساختار آن زبـان سازگاري داشته باشد؟ در پژوهش حاضر با توجه به همه نکات بالا، شيوه هاي ايجاد قصر بر اساس ساختار زبان فارسي در کلام ادبي بر اساس غزليات حافظ - به عنـوان مقدمـه اي براي تحقيق در مورد حصر و قصر- جهت نقد و بررسي برگزيده شده است .
البته در ادبيات که عرصه فرا هنجاري ها و گريز از هنجارهاست ، سخن شناسان و استاداني همچون حافظ حتي از اين الگو نيـز بـه شـيوه اي بهره گرفته اند که از لطف کلام کاسته نشده و بيان همچنان بديع مي نمايد: هرچه جز بار غمت بر دل مسکين من است بــرود از دل مــن و ز دل مــن آن نــرود (حافظ ،١٣٩:١٣٧٠) غيرازاين نکته که حافظ زتـو ناخشنوداسـت در سراپاي وجودت هنري نيست که نيسـت (حافظ ،٤٧:١٣٧٠) ١٢٠/ شگردهاي قصر در اشعار حافظ ، معيار ساختار زبان و بلاغت فارسي پاســبان حــرم دل شــده ام شــب همــه شــب تــا در ايــن پــرده جــز انديشــه او نگــذارم (همان ،٢٠٢) در هر يک از نمونه هاي بالا شاعر در کنار استفاده از واژه هاي حصر آفرين از امکانـات ديگر زباني - اعم از امکانات لفظي و معنايي مانند تکرار، تضاد، استثناي منقطع ، جابه جايي ارکان يا تصوير آفريني - بهره گرفته ، حصر را از حالت عادي فراتر برده و بـه آن صـورت هنري بخشيده است .