چکیده:
در جستجوی مبانی زیبایی شناسی ایرانی اسلامی روش مرسوم این است که کلماتی همچون «هنر،»
«زیبایی» و «صنع» در متون قدما مورد جستجو قرار گیرد. به شکل معمول کلمات مربوط به هنر و زیبایی در متون عرفانی و حکمی یافت می شوند، و این جستجو منجر به فرض گرفتن رویکرد کلی، تجویزی و وجودگرایانۀ عرفان برای هنر امروزی می شود. در نتیجه مفاهیم و مقولات غامض و پیچیدۀ عرفانی به عنوان مبانی هنر معرفی می شوند. مقاله حاضر سعی دارد با رویکردی «توصیفی «،» نقطه شروع فلسفی» متفاوتی برای جستجوی مبانی نظری زیبایی شناسی ایرانی اسلامی پیشنهاد کند. این روش توصیفی مبتنی بر نقش مهم ادبیات فارسی در فرهنگ ایرانی و در نتیجه تاسیس یک حیطۀ نظری برای توصیف، تفسیر و ارزیابی هنر ادبیات به نام «علم بدیع» است. به نظر می رسد با توجه به اهمیت ادبیات در سابقۀ فرهنگی هنری، وجود تشکیک فقهی در تصویرسازی از نظر اسلام و تسلط فرهنگ کلام محوری، علم بدیع می تواند به عنوان نقطۀ شروع یک دسته نظرات زیبایی شناسی در جهت درک و تفسیر میراث فرهنگی هنری ایرانی قلمداد گردد. دلیل این پیشنهاد اصطلاح شناسی مدون و دقیق علم بدیع است که در مواردی منحصر به زبان فارسی ست و در مهمترین موضوعات زیبایی شناسی همچون تشبیه، استعاره و مباحث مربوط به فرم است.
In search of theoretical foundations of Iranian and Islamic Aesthetics, normally words like “beauty” and “art” are being searched for in classic text of philosophy, theology and mysticism. As a result, such words are found in Iranian mysticism. Therefore, complex mystic guidelines and concepts are supposed to be the foundation of Iranian art. The present study intends to take a descriptive approach, and propose a different “starting point” in the search of aesthetic theory. This method is based on the importance of literature in Persian culture, and considers the historical establishment of an important field of study in literature “Badi” as a parallel field for aesthetics. Based on the historical importance of literature in Persian culture, religious limitations for illustration, and dominance of verbal culture, Badi can be proposed as a significant starting point for any aesthetic theory. The reason for this proposal is that Badi is the only field of study related to art that involves countless terminology for categorizing and evaluating important issues of any aesthetic theory like form, simile and metaphor.
خلاصه ماشینی:
The reason for this proposal is that Badi is the only feld of sudy related to art that involves countless terminology for categorizing and evaluating important issues of any aeshetic theory like form, simile and metaphor.
در چنين شرايطي مسئلۀ اساسي براي هنرمندان و اساتيد هنر اين است که هنر امروزين ايراني چطور مي تواند ممکن باشد؟ چطور مي توان هنري ايراني و معاصر خلق کرد که ضمن همراهي با جريان هاي هنري روز دنيا، رنگ و بوي بومي و ملي داشته باشد؟ آيا براي خلق هنر ايراني و امروزي ، صرف کاربرد عناصر و نمادهاي آشناي ميراث گذشته کافي است ؟ هنر براي ما چه معنايي داشته است ؟ و چطور مي توانيم دستاوردهاي تاريخي -هنري را در چشم اندازي امروزي قرار دهيم ؟ با نگاهي واقع گرايانه درمي يابيم رويکردهاي کلي و تجويزي که در پي يافتن مباني نظري زيبايي شناسي هستند، معمولا نقطۀ شروع فلسفي ١ خود را «جستجوي کلمات مربوط به هنر» در متون قدما قرار مي دهند، و در نتيجه اين دست کلمات را در متون عرفاني و حکمي مي يابند که رويکردي ذات گرايانه دارند، به همراه اصطلاحات و مفاهيم عميق و پيچيدة عرفاني و حکمي .
نوشتۀ حاضر مدعي ست که سنت هنري ايراني اسلامي به دلايل مختلف از جمله تشکيک يا منع فقهي دربارة تصويرسازي ١، شرايط اجتماعي و سياسي (از لحاظ تقسيم قدرت ) و ارجح دانستن فرهنگ کلامي بر تصويري ، مباحث مربوط به فن بلاغت و ادبيات را جانشين مباحث زيباييشناسي بصري کرده است و در اين حيطه پيشرفت هاي عمده و قابل توجهي داشته که عموما مورد غفلت محققين قرار مي گيرد.