چکیده:
آنچه از روش در تاریخنگاری ابوریحان بیرونی مدنظر است، مؤلفههایی است که تاریخنگاری وی را تا حد گستردهای از روش دیگر مورخان مسلمان متمایز میکند. روش وی در سنجش صحتوسقم رویدادها، چگونگی دسترسی مورخ به منابع تاریخی، بهرهگیری از شاخههای مختلف علوم در بررسیهای تاریخی، ازجملهی این مؤلفههای متفاوت است که روششناسی تاریخی ابوریحان در مطالعات تاریخی را نسبت به سایر مورخان متمایز کرده است. درواقع تاریخنگاری ابوریحان بیرونی را میتوان با توجه به این شاخصهها مورد تدقیق و بررسی قرار داد. از طرف دیگر ابوریحان در نگرش تاریخی خود، دارای رویکردی فرهنگی است؛ امری که در تاریخنگاری مسلمانان تا اواسط قرن سوم بهطورجدی در کانون توجه این مورخان قرار نگرفته است. فرضیهی اساسی در این پژوهش که در جهت اثبات یا رد آن گام برداشته میشود این است که روششناسی تاریخی در مطالعات تاریخنگارانه و تاریخنگرانهی ابوریحان بیرونی در خدمت تاریخنگاری فرهنگی قرار میگیرد که حاصل آن بازتاب وسیع فرهنگ و مؤلفههای آن در آثار تاریخی وی میباشد.
خلاصه ماشینی:
درک بهتر این رهیافت متمایز البته درگرو فهم این نکته است که مقام مشاهده نزد ابوریحان هنگامی کاربست مهم و تأثیرگذار خود را در مطالعات تاریخی نشان می دهد که هم زمان با نمونه هایی هم دست و مشابه در میان اقوام دیگر مقایسه نگردند و مورخ در مقام داوری و ارزش گذاری قرار نگیرد و تطبیق این آراء و عقاید و اخبار به گزینش یکی و رد دیگری نینجامد.
«گاهی از احوال عادی امروز چیزی مشاهده میکنیم که اگر مانند آن را از زمان های گذشته نقل کنند ما آن را محال میدانیم و عمر انسان به شناسایی تاریخ یک ملت کفایت نمیکند تا چه رسد به تاریخ ملل جهان ؛ و چون امر ازاین قرار شد پس ما باید هرکدام از این اخبار را که نزدیک تر و مشهورتر است از صاحبان آن بگیریم و تااندازه ای که میتوانیم آن را اصلاح کنیم و دیگر گفته های ایشان را آن طور که هست بگذاریم تا این کار برای جویندگان حقیقت و دوستداران حکمت بر تصرف در غیر این قضایا سرمشق باشد و نیز خود ما را با مجهولات دیگر ارشاد و راهنمایی کند و ما نیز به خواست خدا چنین کردیم » (بیرونی، ١٣٦٣: ٣).
پادشاهان برای توده ی مردم رسومی قراردادند که آنان نیز بتوانند در چنین سروری شرکت کنند و طاعت و خدمتگزاری خود را نسبت به پادشاهان اظهار کنند و این عیدها یکی از اسبابی است که تنگی روزی فقرا را به یک زندگی مفرح و فراخ مبدل میسازد و آرزوهای نیازمندان را برمی آورد» (بیرونی، ١٣٦٣: (324 از زیباترین و مهم ترین جلوه های فرهنگی که در تاریخ نگاری ابوریحان بیرونی برجسته شده است ، اشاره ی او به جایگاه عید نوروز در میان ایرانیان است .