چکیده:
علم رجال در پی آن است که با شناخت هویت دقیق راویان، میزان اعتماد به آنان در حوزۀ روایتگری را نشان دهد و به توثیق یا تضعیفشان رهنمون شود. آرای رجالیان، چه توثیق و چه تضعیف، بر بنیادهایی نهاده شده و تابع قواعد و ضوابطی است و روشن داشتِ آنها میتواند بر منظومه فکری ایشان پرتویی افکند و راه را بر ارزیابی دقیقتر آن هموار سازد. پژوهش پیش رو بر آن است تا مبانی و قواعد توثیق را در کتاب رجال تفسیری بررسی کند. از بررسی کتاب چنین بر میآید که نویسندگان بر آناند که هر گاه با احراز شرایط و ضوابط از دیدگاهی رجالی اطمینان حاصل شود، میتوان آن را برای توثیق خاصّ راوی به کار بست. بدین سان توثیق خاصّ معصوم، توثیقات رجالیان متقدم و متأخر شیعی و حتّی آرای رجالیان اهل سنّت کارآمد است. به باور ایشان نیک عقیدگی، حسن عمل و پایبندی به دین، جایگاه و منزلت راوی نزد امام و شیعیان، عملکردهای روایی راوی و تعامل مثبتانگارانه جامعه شیعه نسبت به راوی از عوامل و اسباب حسن اوست. توثیق راویان کتاب کامل الزیارات و تفسیر القمی، توثیق اساتید راویان جلیل القدر، ثقات سه گانه، عالمان قم و به ویژه احمد بن محمد بن عیسی، نجاشی، جعفر بن بشیر، توثیق راویانی که محدّثان بزرگ بر آنها اعتماد کردهاند، توثیق راویان کتابهای معتبر شیعه، توثیق مشایخ اجازه و مستجیزان ایشان، توثیق وکلای ائمه:، توثیق راویانی که مورد ترحّم و ترضّی قرار گرفتهاند، توثیق راویان واقع در اسناد محکوم به صحِت، توثیق مصاحبان معصوم، راویان کثیر الروایة، معاریف و صاحبان اصل از جمله توثیقات عامّی است که در استنتاج حسن حال راویان در این کتاب از آنها بهره بردهاند.
خلاصه ماشینی:
ایشان در این مقدمه ده نکته را ذکر کرده است و مسائلی چند را در لا به لای آن مطرح ساخته است؛ چون نقش سنّت در دینشناسی و تفسیر قرآن، چالشهای فراروی احادیث چون سوء فهم راویان و عدم نقل به معنای درست، نقش دانش طبقات در حدیثشناسی، بایستگی تلاش برای تخریج احادیث با هدف استحکام پیوندها میان جوامع حدیثی و اصول اولیه، طرق تحمّل و نقش آن در ارزیابی حدیث، لزوم توجّه به شأن نزول آیه، سوره و جوّ نزول وحی در عصر جاهلی در بررسی روایات تفسیری، عنایت به مسلّمات عقلی به مثابه دلیل لبّی متصل در فهم متون نقلی، حجیّت حدیث در گروِ مخالف نبودن با قرآن و ...
بر پایۀ تصریحاتی که در گوشه و کنار کتاب میتوان یافت، چنین مینماید که قوّت،استحکام و سداد متون روایاتی که راوی نقل میکند یا آثاری که خلق میکند، در اعتماد به او نقشآفرین است و در شرح حال راویانی چون ابراهیم حذّاء، 6 احمد بن حسن همان، ج۳، ص۵۱۲؛ ج۲، ص۷۲-۷۴.
توثیق راویان کتابهای معتبر شیعه بدون تردید، نقشآفرینی راوی در روندِ نقل کتابهای معتبر و مورد توجّه شیعه را میتوان نکتهای مثبت از منظر نگارندگان کتاب تلقّی کرد؛ برای نمونه، ابراهیم بن مهزیار، کتابهای سیگانه و معتبر برادرش علی بن مهزیار را نقل کرده است و ایشان این عملکرد را نشانۀ مکانت و وسعت علمی و وثوق و امانت داری او دانستهاند 6 یا وجود احمد بن محمد بن همان، ج۳، ص۱۸۵.