چکیده:
در مباحث علوم قرآنی و تفسیر، شناخت شیوههای نقد و تحلیل روایات توسط مفسران، یکی از شاخههای درخور توجه بهشمار میرود. در دوران معاصر، تفسیر تسنیم، تنها تفسیر اجتهادی و جامع روشهای مختلف تفسیری است و میکوشد تا برنامههای سعادتآفرین قرآن را به متن زندگی انسانها وارد کند. این پژوهش با روش تحقیق نقلی ـ وحیانی و پردازش توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری کتابخانهای، به بررسی «شیوههای نقد و تحلیل روایات تفسیری در تفسیر تسنیم» با هدف کشف مفاهیم تحقیق و روشهای نقد و تحلیل سند و محتوا پرداخته است. نتایج به دستآمده، بیانگر این است که در تفسیر تسنیم، اساساً فهم هرگونه مطلبی بر مبنای استدلالهای عقلیپایه نهاده شده است. مفسر در نقد سند روایات، حتی اگر سند مورد تأیید بوده، ولی متن دارای محذور عقلی باشد، آن را مردود میداند و در غیر این صورت، بدون اشاره به بحثهای رجالی، صرفا به ضعف سند اشاره میکند. ایشان همچنین ضمن نقد سند برخی روایات، اعتقاد دارد که اگر محتوای آنها محذور عقلی ندارد، قابل پذیرش بوده و گاهی به توضیح متن آنها نیز میپردازد. ایشان برای ردّ متن روایت، صرف عدم موافقت آن با قرآن را کافی نمیداند؛ بلکه مخالفت و تعارض آن را مانع پذیرش دانسته و برای نقد متن، از آیات و روایات قطعی و براهین عقلی بهره برده است. وی غالباً در مواردی که به هر دلیل، روایتی را نمیپذیرد، یا آن را نقل نمیکند و یا تنها به ذکر منبع یا نام مفسّر اکتفا میکند.
خلاصه ماشینی:
هرچند روش آيتالله جوادي آملي در تفسير تسنيم، روش قرآن به قرآن است؛ ولي به اين دليل که روش تفسیری معصومين(علیهم السلام) نيز قرآن به قرآن بوده، ايشان در این تفسیر، از روايات نیز بهرهمند شده است و در مجموع، پس از نگاه مستقيم به آيات الهي، به کلام معصومين توجّه کرده و تحت عنوان «بحث روايي» مطالب ارزشمندي را بيان نموده و به نقد آنها پرداخته است.
آيتالله جوادي آملي نيز براي پرداختن به اين مهم، روايات را از جهت سند و متن مورد نقد قرار داده است.
- از طريق آیات 72 تا 82 سوره شعراء و آیه 75 سوره انعام در مورد انگيزه حضرت ابراهيم(ع) از پرسش 3 «خدايا به من نشان بده چگونه مردگان را زنده مىكنى؟» (بقره:260) احتمالات مختلفي در کتب روايي و تفسيري آمده که آيتالله جوادي آملي بدون نقل روايات و صرفا با اشاره به محتواي آنها (قمى، 1404، ج1، ص91؛ طباطبايي، بيتا، ج2، ص380 و طبرسى، 1372، ج2، ص644)، با توجّه به شواهد داخلي و خارجي آيه، ضمن ردّ و نقد احتمالات مربوط به پرسش حضرت ابراهيم(ع)، هدف از آن پرسش را رسيدن به مرحله «حقّ اليقين» دانسته و ميفرمايد: براساس آياتي كه عهدهدار استدلالهاي حضرت ابراهيم(ع) است (شعراء:72-82) آن حضرت به اوضاع و احوال معاد و قدرت خداوند بر اماته و احياي خود و ديگران َولو لا دَفعُ اللهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَفَسَدَتِ الاَرض؛ و آیه: َولو لا دَفعُ اللهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَهُدِّمَت صَوامِعُ وبِيَعٌ وصَلَواتٌ ومَساجِدُ يُذكَرُ فِيهَا اسمُ الله.