چکیده:
در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، کاربرد واژه های «وجوه» و «نظائر» در کتاب های وجوه و نظائر پیگیری، سخنان زرکشی در تعریف «وجوه و نظائر» و نقد وی بر تعریف ابن جوزی بررسی و تعریف ابن جوزی تایید شده است. همچنین برداشت نادرست برخی محققان از بیان زرکشی در تعریف نظائر روشن و نیز اقسامی که آیت الله معرفت برای وجوه و نظائر ذکر کرده اند، بررسی شده است.
طبق تعریف ابن جوزی «نظائر» واژه های همسانی است که در قرآن در معانی گوناگون استعمال شده است؛ و وجوه، معانی آنهاست. زرکشی به غلط، هم وجوه و هم نظائر را وصف الفاظ می داند. آیت الله معرفت و برخی دیگر در برداشتی نادرست از کلام زرکشی، نظائر را به الفاظ مترادف معنا کرده اند.
«وجوه و نظائر» و «محکم و متشابه» دو مبحث مستقل علوم قرآن هستند و خلط آنها به یکدیگر خطا و خروج از اصطلاح است. در وجوه و نظائر، کاربردهای مختلف یک کلمه در قرآن مد نظر است؛ ولی متشابه به معانی محتمل یک آیه معطوف می باشد. از اقسام چهارگانه ای که آیت الله معرفت برای وجوه و نظائر برشمرده، سه قسم هیچ ارتباطی به وجوه و نظائر ندارد و برخی مثال هایی که برای قسم دیگر ذکر کرده، مربوط به محکم و متشابه است.
کلیدواژه ها: وجوه و نظائر، محکم و متشابه، آیت الله معرفت، البرهان فی علوم القرآن، ابن جوزی، زرکشی، الفاظ مترادف، الفاظ مشترک.
Using a descriptive-analytical method, this paper studies the use of the terms "Vojuh" and "Naza’er" in the books on Vojuh (different meanings of a word) and Naza’er (similar words with different meanings). It investigates the words of Zarkashi in defining the terms "Vojuh" and "Naza’er” and his critique of the definition offered by Ibn Jozi, and approves the definition given by Ibn Jozi. Moreover, the misconception of some scholars about Zarkashi's words on defining Nazae'r has been made clear, and the types that Ayatollah Ma'refat had mentioned for Vojuh and Naza’er have been studied. According to the definition given by Ibn Jozi, "Naza'er" are terms which are used in the Qur'an for a variety of meanings; and “Vojuh” refer to their meanings. Zarkeshi mistakenly regards both Vojuh and Naza’er as description of terms. Due to an incorrect interpretation of the words of Zarkeshi, Ayatollah Ma’refat and some others have defined Naza’er as synonymous words. "Vojuh and Naza’er "and "Mohkam and Motashabeh” (the Clear and Unclear verses) are two independent topics in the Quranic sciences, and their confusion is a mistake and characterized as vague. In Vojuh and Naza’er, different uses of a word in the Qur'an are considered, but “Motashabeh” refers to the possible meanings of a verse. Of the four kinds mentioned by Ayatollah Ma’refat for Vojuh and Naza’er, three kinds have nothing to do with Vojuh and Naza’er, and some of the examples mentioned for the other kind are related to Mohkam and Motashabeh.
خلاصه ماشینی:
ازاينرو پس از پيگيري پيشينه وجوه قرآن در روايات، آن دسته از کتابهاي وجوه و نظائر را که منتشر شده و در اختيار هستند، به اختصار معرفي كرده، کاربرد واژههاي وجوه و نظائر را در آنها بررسي ميکنيم تا مشخص شود مرادشان از وجوه و نظائر چيست؛ سپس تعاريف مذکور در البرهان را مورد توجه قرار ميدهيم و ارزيابي زرکشي از آنها را بررسي ميكنيم و پس از روشن شدن تعريف صحيح «وجوه و نظائر»، به رابطه اين مبحث با مبحث «محکم و متشابه» ميپردازيم و نشان ميدهيم بيشتر اقسامي که آيتالله معرفت براي وجوه و نظائر ذکر کردهاند، نادرست است و ايشان در اين مبحث کاملاً از اصطلاح وجوه و نظائر در دانش علوم قرآن خارج شدهاند.
وي در عنوان هر باب، هر دو تعبير «وجوه» و «نظائر» را ذکر ميکند؛ مثلاً در باب بيستونهم که آخرين باب کتاب است، مينويسد: «فيما جاء من الوجوه و النظائر في أوله ياء» (ابوهلال عسکري، 2010م، ص346)؛ ولي اينگونه نيست که آن باب را دوبخشي کند؛ بلکه وجوه معنايي کلمات مورد نظر را با به کار بردن تعابير «وجوه» و «اوجه» ذکر ميکند (براي نمونه، ر.
2. در کتابهاي وجوه و نظائر، مراد از وجوه، معاني واژههاي همسان در مواضع متعدد قرآن است و مقصود از نظائر، الفاظ همساني است که داراي معاني متعددند؛ و در مواردي کلمه نظير، نظائر و اشباه درباره دو يا چند آيهاي که در آنها واژه مورد بحث در يک معنا به کار رفته، استعمال شده است.