چکیده:
چکیده امام علی (ع)، سرآمد مفسران و نسبت به دیگر صحابه، پیشتاز در تفسیر آیات قرآن هستند. روایات بسیاری از ایشان در تفسیر قرآن بهدست ما رسیده است. ازجمله این روایات، حدیثی است که در تبیین مقاصد حروف مقطعه نقل شده که به حدیث «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» معروف شده است. ثعلبی مفسر بلندآوازه اهلسنت این حدیث را در تفسیر خود نقل نموده و دیدگاه خویش را بر آن استوار میکند. غالب مفسران و محدثان شیعه نیز این حدیث را از امام علی علیهالسلام نقل کردهاند. هدف پژوهش پیش رو، بررسی تطبیقی این حدیث در تفسیر ثعلبی با منابع شیعه و یافتن اختلافات و مصدر اصلی روایت است. مقاله حاضر به روش توصیفی – تحلیلی با رویکرد تطبیقی به بررسی روایت «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» در " الکشف و البیان " و تطبیق آن با منابع شیعه پرداخته است. یافتهها و نتایج تحقیق نشان میدهد حدیث در هیچکدام از منابع شیعه به سند شیعی نقل نشده است و تمامی نقلها به شیوههای گوناگون به روایات "عامه" میرسد. برخی از مفسران آن را بهصورت مستقیم و برخی با واسطه از سایر مفسران یا محدثان شیعه از اهلسنت بیان نمودهاند. طبرسی، حویزی، فیض کاشانی و برخی دیگر مستقیم و غالبا با عبارت «روت العامة» حدیث را ذکر کردهاند. آملی، بروجردی و اصفهانی و... حدیث را با واسطه طبرسی یا دیگران نقل نمودهاند.
Abstract Imam Ali (AS) is the foremost commentator and is a leader in interpreting the verses of the Qur'an compared to other companions. We have received many narrations from him in the interpretation of the Qur'an. One of these narrations is a hadith that has been quoted in explaining the intentions of the syllables, and it is known as the hadith "Safwat hazal ketaab" "Selected of this book of alphabetical letters"[1] . Thalabi, a prominent Sunni commentator, quotes this hadith in his commentary and bases his point of view on it. Most Shiite commentators and narrators have also quoted this hadith from Imam Ali (as). The purpose of the present study is to make a comparative study of this hadith in the interpretation of Thalabi with Shiite sources and also to find the differences and the main source of the narration. The present article, in a descriptive-analytical method with a comparative approach, examines the narration of "Safwat hazal ketaab" “selected of this book of alphabetical letters" in "Al-Kashf Wal-Bayan" and compares it with Shiite sources. Findings and results of the research show that this hadith has not been quoted in any of the Shiite sources with a Shiite document and all the narrations reach the narrations of the "Sunnis" in different ways. Some commentators have quoted it directly from Sunni narrators and some have quoted it from other Shiite commentators or narrators from the Sunnites. Tabarsi, Howeizi, Feyz Kashani and some others have mentioned the hadith directly and often with the phrase “Sunnites, narrated". Amoli, Boroujerdi, Isfahani, etc. have narrated the hadith through Tabarsi or others.
خلاصه ماشینی:
از امام علی ( دربارهٔ مقاصد حروف آغازین برخی سورهها که به «حروف مقطعه» معروف شدهاند، مطالبی در منابع اهلسنت نقل شده که در آنها امام به تفسیر و بیان هدف این حروف در حد وسع مخاطب پرداخته است (خاکپور؛ عابدی، «گونهها و روشهای تفسیر امام علی ( در روایات تفسیری اهلسنت»، 1390: 40/29) که عبارتاند از: الف) نامهای خداوند؛ در حدیثی منظور از حروف مقطعه، اسامی خداوند معرفی شده است؛ امام علی ( میفرماید: «الحروف مقطعه فی القرآن هی اسم الله الاعظم» (ابنعطیه، تفسیر المحرر الوجیز، 1992: 1/82 ؛ ثعالبی، الجواهر الحسان، 1416: 1/30).
الف: نقل مستقیم از اهلسنت برخی از علمای شیعه حدیث «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» را ذکر و بیان نمودهاند که حدیث را عامه (اهلسنت) روایت کردهاند؛ از جمله: یک: مجمع البیان طبرسی در«مجمع البیان فی تفسیر القرآن» با تعبیر «روت العامة» (اهلسنت روایت کردهاند)، حدیث را از امام علی ( نقل میکند.
ایشان نیز در بیان روایت «لکل کتاب صفوة و هذا صفوة حروف التهجی» از عبارت «روت العامه» استفاده نموده است؛ البته نکته قابل تأمل این است که علامه بحرانی حدیث فوق را در تأیید دیدگاه: «اسرار الهی بودن حروف مقطعه» میآورد؛ در حالی که در تفاسیر اهلسنت «گزیدۀ قرآن بودن حروف مقطعه» غالباً مورد نظر است؛ اما عموم مفسران شیعه، همان نقل بحرانی را ذکر نمودهاند.
ب: استناد به مجمع البیان برخی از منابع شیعه حدیث «صفوة هذا الکتاب حروف التهجی» را صرفاً به مجمع البیان طبرسی استناد کردهاند که عبارتاند از: یک: تفسیر صافی فیض کاشانی در تفسیر صافی مینویسد: «فی المجمع عن أمیرالمؤمنین ( أنه قال لكل كتاب صفوة و صفوة هذا الكتاب حروف التهجی» (فیض کاشانی، تفسیر الصافی، 1415: 1/91) که در این عبارت برای استناد خود، تنها به مجمع البیان اکتفا کرده است.