چکیده:
امام خمینی در مقاطع تاریخی پیش و پس از انقلاب اسلامی همواره بر نقش و جایگاه مردم در حکومت اسلامی تأکید داشت، اما چون مبانی فلسفی و دینی اندیشۀ جمهوریت را بهصورت نظاممند تبیین و تشریح نکرده بود، در نتیجه افراد مختلف با رویکردهای نظری متفاوت تفسیرها و تأویلهای متفاوتی از جمهوریت و مبانی نظری آن در اندیشۀ سیاسی ایشان ارائه دادهاند. حال پرسش این است که اندیشۀ امام خمینی در خصوص جمهوریت از کدام مبانی معرفتی مشتق شده است؟ پاسخ فرضی آن است که جمهوریت در اندیشۀ سیاسی امام خمینی ناشی از نگاه انسانشناسانه و هستیشناسانۀ نظام معرفتی عرفانی ایشان است. مقالۀ حاضر به شیوۀ تحلیلی و تفسیری در پی تبیین اصول و مبانی معرفتی جمهوریت در اندیشۀ سیاسی امام خمینی است. نتیجۀ بهدستآمده این است که جمهوریت در اندیشه و نگاه عرفانی امام مبتنی بر اصولی نظیر آزادی انسان و خدمت به خلق است. در اندیشۀ عرفانی امام تأسیس حکومت با هدف خدمت به مردم انجام میگیرد. بدیهی است که خدمت به خلق دربردارندۀ رضایت و خواست مردمی خواهد بود. از سوی دیگر، در نظام معرفتی امام خمینی حقوق انسانی و حقوق دینی دو امر جداگانه بهحساب نمیآیند، در نتیجه میتوان گفت که در اندیشۀ امام جمهوریت در همان حال که جزء حقوق انسانی است، جزء حقوق اسلامی و دینی نیز محسوب میشود.
Imam Khomeini emphasized the role and the position of the people in the Islamic state in the historical stages before and after the Islamic Revolution in Iran, but since he did not systematically explain his philosophy of republic based on his religious thinking, as a result different people with different theoretical approaches have had different interpretations of republicanism and its theoretical foundations in his political thought. The question now is, what is the basis of Imam Khomeini's thinking about republicanism based on epistemic foundations? The hypothetical answer is that republicanism in the political thought of Imam Khomeini stems from the anthropological and ontological point of view in his epistemic system based on mysticism. The present paper uses an analytical and interpretive approach to explain the principles of republicanism in the political thought of Imam Khomeini. The result is that republicanism in the thought of the Imam is based on principles such as human freedom and the service of the people in the mystical thought of the Imam. In the mystical thought of Imam, the establishment of the government is aimed at serving the people. Obviously, serving the people will include satisfaction and popular will. On the other hand, in the epistemic system of Imam Khomeini, human rights and religious rights are not considered to be separate. Therefore, it can be said that the thought of the Imam about Republic, while also being a human right, is considered to be Islamic and religious law.
خلاصه ماشینی:
سيد حسين نصر در خصوص بعد عرفاني انديشۀ سياسي امام خميني ميگويد: «در مورد هيچ يک از شخصيت هاي سياسي معروف جهان اسلام پيوندي آن چنان نزديک با تصوف و عرفان به صورتي که در مورد آيت الله خميني ديده ميشود وجود نداشته است » (نصر، ١٣٨٤: ٨).
امام خميني در کتاب آداب الصلوه ميگويد: «سالکي که بخواهد راه حقيقت را پيدا کند بايد رحمت هاي حق را به قلب خود برساند و به رحمت رحمانيه و رحيميه متحقق شود و علامت حصول آن در قلب اين است که با چشم عنايت و تلطف به بندگان خدا نظر کند و خير و صلاح همه را طالب باشد» (خميني، ١٣٩٤: ٨٤).
سيد حسين نصر، انديشۀ سياسي امام خميني را با سير و سلوک معنوي ايشان مرتبط دانسته و معتقد است کليد اين معما را بيش از هر چيز بايد در همان مراحل سلوک معنوي و سفر آدمي از خلق به حق و رجعت وي از حق به سوي خلق که ملاصدرا در آغاز اسفار اربعه به آن پرداخته است ، جست وجو کرد (نصر، ١٣٨٤: ١٦) سالک الي الله پس از درک و کشف حقايق وجود در سلوک معنوي خويش ، به اين نتيجه ميرسد که براي تداوم مسير سلوک معنوي و کسب قرب الهي بايد رو به سوي مردم آورد و ضمن خدمت به آنان و اصلاح امورشان ، براي راهنمايي و هدايت آنها به سوي حق تلاش کرد.