چکیده:
وجود روابط مبتنی بر تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی- فضایی در ابعاد مختلف محلی، ملی و منطقهای از قدیمیترین و پایدارترین وجوه زمامداری انسان در طول تاریخ بهشمار میرود. این امر از زمان تشکیل و رسمیت یافتن دولت- ملتها بعد از قرارداد وستفالیا شکل بارزتری بهخود گرفت و همواره در برهههای مختلف، روابط خصمانه میان کشورهای همسایه، جایگزین روابط دوستانه شده که در بسیاری از موارد به جنگ و درگیری نیز انجامیده است. در این بین، عوامل و ارزشهای جغرافیایی و جغرافیای سیاسی نقش عمدهای در بروز تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی همسایه ایفا کرده است. در این پژوهش سعی شده است با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهره گرفتن از منابع کتابخانهای، به تبیین و بررسی سرچشمههای جغرافیای سیاسی تنش و منازعه عراق علیه ایران بر پایه الگوی «هایپوتیتکا»ی پیتر هاگت پرداخته شود. فرضیه بنیادین این مقاله آن است که عوامل جغرافیای سیاسی نظیر مسأله مرزها، قومیت و مذهب، ادعاهای سرزمینی، مرز دریایی در خلیج فارس، حوزههای انرژی مشترک، وابستگی هیدروپلیتیک عراق به ایران و...، نقش عمدهای در بروز تنش و منازعه عراق علیه ایران ایفا کرده است.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش سعی شده است با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهره گرفتن از منابع کتابخانه ای، به تبیین و بررسی سرچشمه های جغرافیای سیاسی تنش و منازعه عراق علیه ایران بر پایه الگوی «هایپوتیتکا»ی پیتر هاگت پرداخته شود.
وی در این الگـو، ١٢ متغّیـر جغرافیـایی تـنش زا در روابـط میـان کشورها را برشمرده که از این تعداد، چهار مورد راجع مرزهای بـین المللـی، چهـار مـورد راجـع بـه وضعیت و موقعیت اقلیت های قومی، یک مورد راجع به حقوق کشـور محصـور در خشـکی بـرای دسترسی به آب های آزاد، یک مورد درخصوص باروری مصنوعی ابرها، یک مورد دربـاره بـا منـابع مهم و راهبردی معدنی و فرهنگی با موقعیت سرحدی و مورد آخـر نیـز درخصـوص ادعـای یـک کشور به خاک کشور همسایه برای حفظ موقعیت برتر مناطق و منابع مرزی خویش اسـت .
اگـرچـه این الگوی تبیین عوامل جغرافیای سیاسی تنش و منازعه در روابـط کشـورها در حـدود چهـار دهـه پیش تدوین و ارائه شده است ، ولی بـا ایـن حـال ، هنـوز نیـز در تحلیـل سرچشـمه هـای تـنش زا و منازعه آفرین در روابط بین المللی کارآیی دارد و مورد استفاده قرار میگیرد.
11 تجزیه وتحلیل با مطالعه و بررسی الگوی هایپوتیتکای پیتر هاگـت ، کـه در آن بـه ١٢ عامـل جغرافیـایی تـنش زا و منازعه آفرین میان کشورها اشاره شده است و تطبیق آن با علل و سرچشمه های ایجاد کننده تـنش در روابط دو کشور ایران و عراق ، به این نتیجه میرسیم که تقریباً همه عوامل تنش زای پایدار و ناپایـدار دو کشور از ماهیتی جغرافیایی و جغرافیای سیاسی برخوردار هستند.