چکیده:
ادعیه مأثوره بخش مهمی از احادیث شیعه را در بر میگیرد. تدوین اینگونه از مأثورات از همان دورههای نخستین محل توجه محدثان بوده است. کتاب جامع و ارزشمند مصباح المتهجد و سلاح المتعبد از مشهورترین مواریث حدیثی شیعه در باب ادعیه است که مؤلف آن، شیخ طوسی، از محدثان برجسته قرن چهارم و پنجم است. این کتاب از قدیمیترین گونه نگارشی ادعیه است که به دست ما رسیده و از لحاظ تاریخی جایگاه خاصی دارد. بر اساس شواهد موجود، پس از شیخ طوسی، بسیاری از محدثان به این کتاب به عنوان یکی از منابع و مصادر حدیثی توجه داشته و به آن استناد دادهاند. هدف اصلی و محور این پژوهش بررسی میزان درجه اعتبار روایات کتاب مصباح المتهجد است. بررسی بر اساس مختار نگارندگان بر مشرب وثوق سندی بوده و نتیجه این پژوهش، ضعف سندیرجالی روایات این کتاب به دلیل موقوف، مرفوع یا مرسلبودن اسناد و وجود راویان ضعیف، مجهول و مهمل است.
Narrated prayers are an important part of Shiite hadiths. Compilation of such prayers has been the focus of the hadith scholars since the first periods. The comprehensive and valuable book Mesbah al-Motehajjed wa Selah al-Moteabbed is one of the most famous Shiite hadith heritages on prayer, the author of which is Sheikh Tusi, one of the prominent hadith scholars in the fourth and fifth centuries. This book is one of the oldest types of prayer writing that has reached us and has a special place in history. According to the available evidence, after Sheikh Tusi, many hadith scholars have considered and referred to this book as one of the sources of hadith. The main purpose and focus of this research is to investigate the degree of validity of the narrations of the book Mesbah al-Motehajjed. The study is based on the reliability of transmitters, according to which the result of the research is the weakness of the narrations due to being Moghouf (going back to the companions of the infallibles), Marfou (including the omission of some of the transmitters from the beginning of the chain of transmission), Mursal (lacking the chain of transmission) as well as including weak, unknown and unconfirmed transmitters.
خلاصه ماشینی:
بررسی بر اساس مختار نگارندگان بر مشرب وثوق سندی بوده و نتیجه این پژوهش، ضعف سندیرجالی روایات این کتاب به دلیل موقوف، مرفوع یا مرسلبودن اسناد و وجود راویان ضعیف، مجهول و مهمل است.
لذا کتاب مصباح المتهجد پس از درگذشت شیخ طوسی منسوخ نشد و این کتاب یکی از کتب جامع دعایی معتبری است که بسیاری از ادعیه مشهور از قبیل زیارت عاشورا، دعای عرفه، و زیارت جامعه کبیره برگرفته از آن است.
عاملی کفعمی در بلد الامین نیز بر منهج شیخ طوسی رفته و مبنای خود را اختصار قرار داده و گاه ادعیه را نیز به صورت خلاصه آورده (عاملی کفعمی، 1418: 48) و بعضاً صراحتاً به مصباح المتهجد اشاره کرده است (همان: 218).
این پژوهش راه دستیابی به اعتبار روایت را بر اساس منهج وثوق سندی، سند قرار داده و کلیه اسناد کتاب مصباح المتهجد را استخراج و شمارهگذاری کرده و پس از بررسی اتصال یا عدم اتصال اسناد و بررسی کلیه راویان در اسناد روایات، آنها را بررسی نهایی و اعتبارسنجی کرده است.
انگیزه تألیف کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی هدف از نگارش این کتاب را جدای از عمل، ذکر ادعیهای بیان میکند که آنها را در کتب فقهی نیاورده است.
درباره جعفر بن حسن بن حسکه در معجم رجالی خویی فقط آمده است که شیخ طوسی از وی روایت کرده (خویی، بیتا: 4/60) و نام وی در کتب رجالی متقدم نیامده است.
درباره محمد بن سلیمان الحمرانی نیز هیچ جرح و تعدیلی در کتب رجالی متقدم نیامده، جز در کتاب رجالی خویی که فقط ذکر کرده است که وی از مشایخ شیخ طوسی است (همان: 16/133).