چکیده:
تجزیهوتحلیل فضایی در باستانشناسی در زمینههای گوناگون باستانشناسی چشمانداز، آنالیز آماری اهمیت زیادی یافت. باستانشناسی فضایی روابط مکانی دادههای باستانی، الگوهای ایجادشده در اثر فعالیتهای انسانی و پیامدهای آن در فضای درونی محوطههای باستانی و محیط اطراف آنها را مطالعه میکند. هدف اصلی پژوهش تجزیهوتحلیل ژئوماتیک و خوشهبندی سه دوره باستانشناختی شهرستان خنج است. پرسش محوری پژوهش، توزیع مکانی محوطههای باستانشناختی دشت خنج بر اساس خوشهبندی دورهای (پیشازتاریخ، تاریخی-اسلامی، اسلامی) از چه الگوهایی تبعیت میکند و چه عواملی در مکانیابی این محوطهها نقش ایفای نمودهاند؟ پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی است. ابتدا با مطالعات میدانی192 نقطه باستانشناختی در سه دوره دستهبندی و موقعیت مکانی آنها (طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. سپس بامطالعه ادبیات پژوهش جهت استخراج 8 شاخص مؤثر (فاصله از رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی، میزان بارش، فاصله از روستاها) در پراکنش مراکز و نقاط باستانی موجود در سطح شهرستان خنج در سطح 4دهستان شناسایی با استفاده از تکنیک دلفی استخراج شدند، وضعیت نهایی نقاط از طریق ابزار سمی واریوگرام در بخش Geostatistical analyst با نرمافزار ArcGIS تجزیهوتحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان میدهد؛ بیش از 45% محوطهها در ارتفاع1100-900m و درشیب 5 تا10% پراکنش یافته است، اقلیم آنها با متوسط بارش100 تا 150mm کمتر، اقلیم معتدل و مراتع اطراف آنها قابل آبیاری است. میانگین وسعت محوطهها بیش از1هکتار و میانگین فاصله از روستاها 3000m است. فاصله از منابع آب بهطور میانگین بیش از3 کیلومتر است، محوطهها بهصورت متمرکز در نیمه شرقی و بخشی در قسمت جنوبشرق شهرستان پراکنش دارند.
The spatial analysis became very important in various fields of landscape archeology and
statistical analysis. Spatial relationships of archaeological data, patterns created by human
activities, their implications for the interior space of archaeological sites as well as their
surroundings are studied by spatial archeology. The main purpose of the study is the
geometric analysis and clustering of three archaeological periods of Khonj County. The
central question of this research is; “What patterns do the spatial distribution of the
archaeological sites of the Khonj plain follow based on periodic clustering (prehistoric,
historical-Islamic, Islamic) and what factors have played a role in locating these sites?” The
present study is a descriptive-analytical. Through field studies, initially, 192 archaeological
sites were recorded in three periods of classification and their location (latitude and
longitude). By studying the research literature, then, to extract 8 effective indicators (distance
from the river, altitude, slope, direction of slope, climatic conditions, vegetation, precipitation,
distance from villages) in the distribution of centers and ancient sites in the Khonj County
were extracted at the level of 4 identified villages using Delphi technique. The final status of
the points was analyzed using the Semivariogram tool in the Geostatistical analyst section
with ArcGIS software. Research results show; more than 45% of the areas are scattered at an
altitude of 1100-900 meters and on a slope of 5 to 10%, their climate with an average
precipitation of less than 100 to 150 mm, temperate climate, and pastures around them can be
irrigated. The average area is more than 1 hectare and the average distance from the villages is
3000 meters. On average, the distance from water sources is more than 3 km; the areas are
concentrated in the eastern half and partly in the southeastern part of the county.
خلاصه ماشینی:
مقصودي و ديگران (٢٠١٥)؛ در مقاله «تحليل نقش عوامل محيطي در مکان گزيني سکونتگاههاي پيش از تاريخ دشت ورامين با استفاده از منطق فازي» به مطالعۀ شرايط محيطي دشت ورامين ، هشت مؤلفۀ محيطي ازجمله : فاصله از آبراهه ، ويژگيهاي زمين شناختي ، آبوهوا، شيب ، خاک، پوشش گياهي، کاربري اراضي و ارتفاع منطقه بررسي شدند و نتايج حاصله وجود خاک مناسب براي کشاورزي و سفالسازي، شيب بسيار ملايم ، دسترسي مطلوب به آبراهه ها، داشتن فاصلۀ مناسب از رأس مخروط افکنه و تا حدي مصون بودن از خطر سيلاب و داشتن آبوهواي مناسب تر در مقايسه با قسمت هاي جنوبي مخروط افکنه ، از عواملي است که باعث ايجاد شرايط محيطي مناسب در اين مناطق شده به گونه اي که قرارگيري غالب سکونتگاهها در اين منطقه و استمرار سکونت آنها نتيجه را تأييد ميکند (٢٦١-٢٣٣ :٢٠١٥ ,.
نام اين شهر در قرون گوناگون و منابع تاريخي و جغرافيايي به شکل هاي گوناگوني آمده است که قديميترين نام آن به صورت هنگ ١ ضبط شده است ، (٦٢٩ :١٩٥٤ ,Ibn Uthman) و بعدها به صورتهاي گوناگون ازجمله کوشک (١٣٩ :٢٠٠٥ ,Nouri)، خونگ (٦٦ :١٩٨٣ ,Mostoufi)، خنج بال (٢٧٢ :١٩٥٨ ,Ibn Battuta)، خنج فال (٢١٨ :١٩٩٧ ,Shabankarhhai)، هنج و بال ٢ (٦٤-٦٣ :١٩٥٥ ,Eghtedari)، هونج ٣، خنگ ٤ و خوانج ٥ ( Hoseini ٢ :١٩٨٨ ,Fasaei)، خوانج ٦ (١٧٢ :١٩٥٨ ,Yazdi)، دارالاولياء فارس (١ :٢٠٠٥ ,Nouri)، درآمد، اما امروزه نام اين شهر به صورت خنج ٧ کاربرد دارد (١٢ :١٩٩٥ ,Vosughi ;٤٤ :١٩٧٤ ,Soratalaghalim).