چکیده:
شواهد پرشماری وجود دارد که تاریخنگاری در منابع اولیه، تحت تاثیر باورهای کلامی و اعتقادی و همچنین تعلقات قومی و سیاسی مورخان بوده و گاهی تصویر تاریخی ارائهشده، دستخوش تحریفات و تغییراتی قرار گرفته است. در صورت اثبات چنین مطلبی، روشن میشود که این منابع بدون بررسی علمی، اعتبار چندانی ندارند. در این پژوهش مطلب پیشگفته و تاثیر باورهای کلامی عبدالملک بنهشام بر تالیف السیرة النبویه مبتنی بر قرآن و روایات و اصول کلامی امامیه بررسی میگردد و الگوی ارائهشده بر این مبنا قابل تعمیم و توسعهپذیر بر دیگر کتب تاریخی است. سیره ابنهشام تهذیب سیره ابناسحاق است و ازآنجاکه سیره ابنهشام از نخستین و مهمترین سیرههای موجود اهل تسنن و منبع و الگوی پژوهشهای تاریخی بعدی است، بررسی آن ضرورتی دوچندان مییابد. ازآنجاکه ابنهشام به نقل وقایع تاریخ صدر اسلام پرداخته است، میتوان تاثیر سه باور کلامی پیامبرشناسی، خلافت و امامتشناسی و صحابهشناسی او را در نگارش کتاب بررسی کرد. تاثیر باورهای کلامی ابنهشام در این مقاله گرداگرد دو محور نشان داده شده است: 1. روششناسی شیوه تهذیب ابنهشام؛ 2. مطالعه موردی حذفیات مبتنی بر قرآن، روایات و اصول کلامی امامیه. محور و روش دوم که مبتنی بر قرآن، روایات و اصول کلامی امامیه است و در این مقاله تفصیلا به آن پرداخته شده، عملا الگو و روش اعتبارسنجی متون است که کاملا قابل تعمیم و توسعهپذیر است و میتوان با این الگو تاثیرپذیری هر نگارهای از باورهای کلامی نگارنده آن را روشن کرد.
خلاصه ماشینی:
بیهقی میگوید: «از شافعی شنیدم که تفضیل خلفا را چنین معتقد بود که اول ابوبکر سپس عمر، بعد از آن عثمان و در آخر علی است و میگفت افضل مردم بعد از رسول خدا به این ترتیب است» (بیهقی، 1391ق، ج1، ص432 و 442).
از دیگر مواردی که بعضی را میآزارد و ذکرش قبیح است، کنایه عمار به عثمان در زمان ساخت مسجدالنبی است که ابنهشام در نقل این جریان نام عثمان را حذف میکند و میگوید: بسیاری معتقدند که آن فردی که پیامبر6 طعن او نمودند، از صحابی رسول خدا6 بوده و زیاد بن عبدالله بکائی از ابناسحاق نام این صحابی را برای ما نقل نموده است.
محور دوم: مطالعه موردی حذفیات مبتنی بر قرآن، روایات و اصول کلامی امامیه شاهدی بر اثرگذاری باور کلامی بر اساس آنچه پیشتر گفته شد، در پژوهش انجامشده مشخص میشود که برخی منقولاتی که ابناسحاق آنها را در سیره خود آورده بود، با شیوه تهذیب ابنهشام ـ که اثبات شد خود مبتنی بر باور کلامیاش است ـ حذف یا تحریف شده است.
مهم این است که در بخش اندکی از سیره ابناسحاق که در دست است، این مطلب وجود دارد و حتی طبری و ابناثیر و ابنعبدالبر نیز آن را از ابناسحاق و دیگران ذکر کردهاند (یوسفی غروی، 1383، ج1، ص323)؛ اما ابنهشام آن را حذف نموده است.
20 او دلیل حذف خود را چنین بیان میکند: «بسیاری معتقدند، آن فردی که پیامبر6 طعن او نمودند از صحابی رسول خدا6 بوده و زیاد بن عبدالله بکائی از ابناسحاق نام این صحابی را برای ما نقل نموده است» (ابنهشام، 1375، ج1، ص329).