چکیده:
بر این باوریم که ادبیات هر ملت یکی از عناصر اصلی هویت ساز آن به شمار می رود، به همین جهت می توان گفت ادبیّات فارسی آینه تمام نمای فرهنگ و آداب و رسوم این سرزمین است. یکی از موضوعات مورد توجّه شاعران ادوار مختلف شعر فارسی، بازیهای سنتی نظیر چوگان است و شاید بتوان کمتر شاعری را نام برد که واژۀ «چوگان» در اشعارش وجود نداشته باشد. بازی چوگان از نظر تاریخی در ایران دارای فراز و فرودهایی است به گونهای که در دوران صفویه به افول و فراموشی سپرده شد، اما بعد از سه قرن دوباره احیا میشود. شاید بتوان دلیل این امر را در پیشینه و ریشۀ این ورزش در ایران نام برد. در متون منظوم شعر فارسی (به خصوص سبک خراسانی) با کاربرد فراوان واژۀ چوگان رو به رو هستیم و این کاربرد به دو صورت در شعر سبک خراسانی نمود یافته است: هم نشانگر پیشینۀ تاریخی این ورزش است و هم کاربردی ادبی دارد و شاعر با استفاده از این واژه صناعات ادبی زیبایی نظیر، استعاره، تصویر، تشبیه و کنایه خلق نموده است. نتایج پژوهش حاضر که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای فراهم آمده است، نشان میدهد که با تکیه بر شعر فارسی، بازی چوگان خاستگاه ایرانی دارد و با سه صنعت: تشبیه، استعاره و کنایه در شعر فارسی نمود یافته است.
خلاصه ماشینی:
نتایج پژوهش حاضر که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای فراهم آمده است، نشان میدهد که با تکیه بر شعر فارسی، بازی چوگان خاستگاه ایرانی دارد و با سه صنعت: تشبیه، استعاره و کنایه در شعر فارسی نمود یافته است.
چگونه شاعران ادبیّات با بازی چوگان تصویر ساخته و مضمون آفریدهاند؟ پیشینۀ پژوهش در زمینۀ بازی چوگان و تاریخچۀ آن پژوهشهایی به شرح ذیل انجام شده است، اما پژوهشی که به طور تخصصی به کاربرد شناسی ادبی- هنری واژۀ «چوگان» در ادبیات فارسی و شعر فارسی بپردازد، تاکنون انجام نشده است و به همین دلیل انجام پژوهشی از این دست را لازم دانستیم.
مفصّلترین قطعة چوگانی دو قصیدهای است که در دیوان او در صف چوگان و گوی بازی سلطان محمود آمده است که بیت های 4 تا 11 این قصیده به چوگان پادشاه اختصاص دارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ویس و رامین کهنترین منظومة غنایی باقی ماندة ادب فارسی است.
با کلمة چوگان تشبیهات و استعارات نادری ساخته است که در بازتاب واژة چوگان در ادب فارسی الحّق بینظیر هست مانند این استعاره نمکین و رنگین چوگان سیمین که استعاره از ماه میباشد: در مقام مدح ، برای بیان تسلّط و اقتدار ممدوح از اصطلاحات چوگان بهره گرفته است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در شعر ناصر خسرو جنّبههای عقلانی بر احساسی غلبه دارد در لابه لای قصاید خود بارها چوگان و گوی پرداخته است.
در این اشارات، گیسوی پر پیچ و خم یار به چوگان مانند شده است: 2- {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 3- برای بیان مناسبات عاشقانه از چوگان استفاده نموده است.