چکیده:
«اسماءحسنی» ،یکی ازاهمّ مباحث علوم قرآنی است که مورد توجّه شاعران و نویسندگان بوده و بازتاب گسترده یی در ادبیّات فارسی، به ویژه در آثار پایه گذاران ادبیّات عرفانی، حکیم سنایی غزنوی و شیخ عطّار نیشابوری؛ داشته است. لذا مقاله ی حاضر؛ به چگونگی بازتاب پرکاربردترین اسمای ذات الهی که تجلّی بیشتری در آثار این دو دارد، همراه با معانی لغوی و اصطلاحی آن ها می پردازد و با آوردن شواهدی ازآثار این دو شاعر ِعارف ؛ موضوع را از جنبه های مختلف شکلی و ماهوی بررسی می کند. سرانجام نتیجه می گیرد که آثار سنایی وعطّار ، منشوری از اسما و صفات خداوند متعال بوده ونام های زیبای حضرت حق از زوایای گوناگون درآن ها بازتابیده است. به ویژه اسمای ذات ، که در سراسر آثارشان تجلّی یافته، به طوری که بعضی ازاین آثاررا می توان آیینه ی تمام نمای اسمای ذات الهی دانست
خلاصه ماشینی:
به ويژه وقتي که اوصاف کمالات پيامبر عظيم الشأن (ص ) را مي شمارد؛ درباره ي آن حضرت مي گويد: مجـــالس گـــوي راز پادشــــاهي معمـــــا دان اســـــــرار الهــــــي ِ ِ ِ ِ (عطار،١٣٦٨ :٩٣) مقصود از «اسرارالهي » در بيت بالا، عشق به ذات اقدس خداوند است که وي پس از ابياتي ، با اســتفاده از آرايه ي بســيار زيباي «التفات »، وجود مبارک آن حضرت را از «غيبت به خطاب » اين گونه توصيف مي کند: 135 زهـــي ، مستــــحضر ســر الــهي بــه تومســتظهر از مــه ، تــا بــه ماهــي (همان :٩٧) در کاربرد اســنادي (درجمله )، گاهي آيات قرآنــي ، احاديث و روايات و جملات قصار بزرگان را - که همراه با اســم جلاله ي «الله » اســت - در ابياتي بيان مي کنند.
لذا نور دين همان نور وجود پيامبر (صلواة الله وسلامه عليه ) است و هر دو از نور الهي است : بدر دين از نور آثار تو مي گــردد مــنير شــاخ حرص از ابر احســان تو مي يابد نما (سنايي ،١٣٨٨: ٤٠) در اســرارنامه ي عطار نيز، «نور» به معني «دين و آيين » بازتاب گســترده اي دارد و اهميت کاربرد آن در اين منظومه ، به قدري اســت کــه وي اين اثر خود را با توجه به همين معني آغاز مي کند و در ابيات ديگر نيز بدان تأکيد دارد: به نـــام آن کـــه جان را نور ديــن داد خــرد را در خــدا دانــي يقيــن داد (عطار، ١٣٨٦ : ٨٧) در معارف ديني و عرفان اسلامي ، قلب انسان را مظهر و مجلاي اصلي نور مي دانند.