چکیده:
از قرن سوم تا هفتم هجری، برخی جغرافیدانان قرون نخستین و میانی دورۀ اسلامی در تألیفات خود از یک جاینام با عناوین نزدیک به هم چون ماذرواستان، ماذروستان و مایذرواستان یاد کردهاند که جملگی به یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی واقع در امتداد راه خراسان بزرگ اشاره دارند. پژوهشگران مختلف برای مکانیابی ماذروستان، گزینههای متفاوتی چون، طاق گرا، قلعۀ یزدگرد، بنای سرخهدیزه، مسیر گیلانغرب و دشت ایوانغرب پیشنهاد کردهاند. ازاینرو این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که جاینام ماذروستان در متون دورۀ اسلامی با کدام منطقه یا محوطۀ باستانی قابل انطباق است. نگارندگان بهاستناد چند سرنخ مهم تاریخی و جغرافیایی که شواهد باستانشناسی و زبانشناسی نیز از آن حمایت میکند، موقعیت جاینام مذکور را در منطقۀ جنگلی «ناودار» شهرستان دالاهو، در غرب استان کرمانشاه مکانیابی میکنند. نگارندگان معتقدند که نام قدیمی این مکان (ماذروستان)، احتمالاً ریشه در نام سرزمین ماد (مای) دارد، و یا همچون نام امروزی این منطقه (ناودار= میان درختستان)، ریشه در مهمترین شاخصۀ طبیعی این منطقه دارد که عبارت است از وجود پوشش متراکمی از جنگل مازو (بلوط)، که سراسر منطقۀ موردبحث را فراگرفته است. همچنین نگارندگان معتقدند که کاخ یا ایوان ماذروستان که در متون دورۀ اسلامی به بهرام گور منسوب است، با بنای سرخهدیزه کنونی که در حد میانۀ منطقۀ ناودار واقع شده، قابل انطباق است و نام سرخهدیزه (سرخدژ) نیز احتمالاً به حکایات و روایات کهن ایرانی چون هفتپیکر نظامی، ارتباط دارد که بر اساس آن بهرام گور کاخی سرخرنگ برای یکی از همسران خود برپا کرد.
From the third to the seventh century AH, Islamic geographers have mentioned a toponym with similar names such as Madhruestan, Madhrustan, and Maidhruestan, all of which point to a place or area along the Great Khorasan Road. So far, researchers have suggested different options for the location of Madhrustan, including Taq-e Gara, Qaleh-i Yazdgird, Sorkhah-Dizah, the route of Gilan-e Gharb and the plain of Eywan-e Gharb. The present research seeks to find out which area or ancient site can possibly conform to the toponym of Madhrustan. The authors, based on some historical and geographical clues supported by archaeological and linguistic documents, demonstrate the conformity of Madhruestan with the forested area of “Nawdar” in the county of Dalahu. Moreover, the authors believe that the name “Madhrustan” is probably rooted in the name “Media,” or as its modern name (Nawdar = among the forest), is rooted in the most important natural feature of the mentioned area, i.e. the dense cover of the Mazu (oak) forest covering the entire area. The authors believe that the Nawdar Palace, which is attributed to Bahram Gur in Islamic texts, corresponds to the current Sorkhah Dizah monument which is located in the middle of the Nawdar region. The authors believe that the name Sorkhah Dizah (red fort) probably refers to ancient Iranian stories such as those found in the book Haft Peykar according to which Bahram Gur errected a red palace for one of his wives.
خلاصه ماشینی:
بنای سرخه دیزۀ ناودار: ایوان عظیم ماذروستان در امتداد شاهراه خراسان بزرگ ایرج رضائی دانش آموختۀ دکتری باستان شناسی دانشگاه تهران 1 سجاد علیبیگی استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه رازی، کرمانشاه (از ص ٥٧ تا ص ٨٢) تاریخ دریافت : ١٣٩٩/٠٧/٠٨؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٩/١٢/١٨ علمی-پژوهشی چکیده از قرن سوم تا هفتم هجری، برخی جغرافیدانان قرون نخستین و میانی دورۀ اسلامی در تألیفات خود از یک جاینام با عناوین نزدیک به هم چون ماذرواستان ، ماذروستان و مایذرواستان یاد کرده اند که جملگی به یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی واقع در امتداد راه خراسان بزرگ اشاره دارند.
همچنین نگارندگان معتقدند که کاخ یا ایوان ماذروستان که در متون دورۀ اسلامی به بهرام گور منسوب است ، با بنای سرخه دیزه کنونی که در حد میانۀ منطقۀ ناودار واقع شده ، قابل انطباق است و نام سرخه دیزه (سرخ دژ) نیز احتمالا به حکایات و روایات کهن ایرانی چون هفت پیکر نظامی، ارتباط دارد که بر اساس آن بهرام گور کاخی سرخ رنگ برای یکی از همسران خود برپا کرد.
پس از آن در سال ١٩٦٩ کلاوس شیپمن در بخشی از یک مقاله که در مجلۀ ایران منتشر شد و به بحث پیرامون چند بنای ساسانی در فارس میپرداخت ، با توجه به توصیفات جغرافیدانان اسلامی از بنای ماذروستان و مسیر منتهی به آن و نیز فواصل اعلام شده برای موقعیت این بنا نسبت به نقاط شناخته شدۀ پیرامونی و موقعیت بنا بر سر راه اصلی، آراء پژوهشگران پیشین از جمله کیل را ناممکن دانست و خود در مقام جایگزین ، بنای سرخه دیزه واقع در آن سوی طاق گرا، در مسیر راه سرپل زهاب کرند را به عنوان بهترین گزینۀ ممکن برای مکان یابی ایوان ماذروستان پیشنهاد کرد (١٩٦٩ ,Schippmann).