چکیده:
تربیت اخلاقی از اساسیترین نیازهای جوامع بشری است؛ به طوری که دین بدون آن در دستیابی به اهدافش ناتوان است. قرآن کریم و به تبع آن معصومان(ع)، اهتمام فراوانی به اتمامِ مکارم اخلاق مبذول داشتهاند. «تحلیل گفتمانی» به عنوان یکی از علوم بینرشتهای علوم انسانی، ساز و کاری عالمانه در کشفِ ارتباط بینِ «دیدگاههای فکری اجتماعی» و «ساختارهای گفتمانی» و استخراج پیام واقعیِ لایههای زیرین متن است. پرسش اساسی مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و آماری نگارش یافته، چیستی ارتباط فرهنگیِ کاربست واژگان قرآنی تربیتی، اخلاقی حضرت رضا(ع) با محوریت کتاب عیون است. دستاورد مقاله آن است که 30/1 درصد از کل واژگان کتاب عیون، واژههای تربیتی و اخلاقی است که با عنایت به اینکه «عیون»، تألیفی مستقل در حوزۀ تربیتی و اخلاقی نیست و مشتمل بر طیف گستردهای از مطالب تاریخی، اجتماعی، اعتقادی و... است، این درصد قابل توجه است؛ همچنین اساسیترین اهداف رسالت پیامبر(ص) در قالب وفورِ نسبیِ کاربست تکواژههایی همچون: علم، ایمان، صدق، طاعت، تذکّر، حکمت، ذنب، ظلم، تقوا، اصلاح، تقّرب، معرفت، بصیرت، عدالت، اخلاق و... و «واژگان متناسب و همآوا»، در بیان حضرت تجلی کرده است. آمار کمّی این کاربستها، به وضوح، معنادار و نشانۀ لایههای زیرین اندیشه تربیتی، اخلاقی قرآن مدّ نظر حضرت و طبقهبندی مفاهیم دارای اولویت در باور این بزرگوار است.
Moral education is one of the most basic needs of human societies. So that religion is incapable of achieving its goals without it. The Holy Quran and consequently the infallibles have paid great attention to the completion of the moral virtues. "Discourse analysis", as one of the interdisciplinary sciences of the humanities, is a wise and methodical mechanism in "textual exploration" and the discovery of the connection between "social-intellectual perspectives" and "discourse structures" and the extraction of the underlying real message of the layers of text The main question of the article, which is descriptive, analytical, and statistical, is what is the cultural link between the use of Qur'anic words in the context of the teaching-ethical concepts of the book ʿUyun. The paper concludes that 1.25% of all vocabulary contained in the Book ʿUyun is educational and ethical, not an independent work on education and ethics, and covers a wide range of historical, social, and religious subjects. And this percentage is significant; also the most fundamental goals of the Prophet's mission, in the relative frequency of using single words such as: knowledge, faith, truth, obedience, remembrance, wisdom, sin, oppression, piety, amendment, approximation, knowledge, insight, justice, ethics, etc. and "proper and homogeneous words" are expressed in the Prophet's (pbuh) expression. The few statistics of these applications clearly indicate the meaning of the lower layers of Imam's thought, the most important educational-ethical concepts of the Qur'an for him, and categorize the concepts with priority in this noble belief.
خلاصه ماشینی:
دسـتاورد مقالـه آن اسـت کـه ۱/۳۰ درصـد از کل واژگان کتــاب عيــون ، واژه هــاي تربيتــي و اخلاقــي اســت کــه بــا عنايــت بــه اين کــه «عيــون »، تأليفـي مسـتقل در حـوزٔە تربيتـي و اخلاقـي نيسـت و مشـتمل بر طيـف گسـترده اي از مطالـب تاريخي ، اجتماعـي ، اعتقـادي و...
آنچـه در ايـن پژوهـش مـّد نظـر اسـت ، پژوهـش در بـاره کاربسـت واژگان قرآني تربيتـي ، اخلاقي کتـاب عيـون و «تحليـل گفتمانـي » واژگان پـر کاربـرد در ايـن دو حوزه ، نسـبت بـه سـاير واژگان در تأليـف فـوق اسـت تـا بـا «متـن کاوي » يکـي از مشـهورترين منابـع روايـي آن حضـرت کـه بنـا بـر پژوهـش نگارنـده از سـطح مطلوبـي بـه لحـاظ احاديـث «مسـند و معتبـر» و تعـداد راويـان موثـق برخـوردار اسـت ، انـگاره اي از لايه هـاي زيريـن تفکـرات حضرتـش در حـوزٔە اخلاقـي ، تربيتـي در هماهنگـي بـا مفاهيـم قرآنـي ، کشـف شـود و خدمتـي ناچيـز در بيـان هماهنگـي انديشـه هاي اخلاقـي تربيتـي حضـرت بـا مفاهيـم قـرآن و نشـانگر عمـق باورهـاي حضـرت در ايـن دو حـوزه باشد.
/ دسـتاورد پژوهـش نشـانگر آن اسـت کـه بـه رغـم وجـود مقـالات گوناگـون تربيتـي و اخلاقـي ماننـد «تربيـت دينـي در کلام امـام خمينـي » (حميـدزاده ، ۱۳۸۰)، «مبانـي تعليـم و تربيـت از ديـدگاه آيـت اللـه جـوادي آملـي » (حبيبـي ،۱۳۹٤)، «مبانـي و شـيوه هاي تربيـت اخلاقـي در قـرآن کريـم از ديـدگاه علامـه طباطبايـي » (کبيـري و معلمـي ، ۱۳۸۸)، «تفسـير و تحليـل واژگان تربيتــي در صحيفــه ســجاديه »،(مولايي پــارده ، محمــدي و ســارلي ، ۱۳۹٦)، «معرفت گرايــي بــه مثابـه رويکـرد تربيـت اخلاقـي از ديـدگاه امـام سـجاد » (ايـزدي و مهـدوي ، ۱۳۹۲)، «سـيره تربيتـي پيامبـر و اهل بيـت » (داوودي و حسـيني زاده ، ۱۳۹۸) و...