چکیده:
در مفهومشناسی «دلال» بهمثابه شیوهای در رابطه بنده با خداوند، دو برداشت ایجابی و سلبی، قابل تبیین است. در بعد سلبی، نیایشگر در دام آفاتی میافتد؛ حجابهایی نظیر: عجب، کبر و...؛ بعد ایجابی نیز به ظرافتها و لطافتهای مناجات باخدا اشاره دارد که نیایشگر با شیرینزبانی و ناز و کرشمه، تلاش دارد خود را هرچه بیشتر به معشوق نزدیک کند. این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با جستجو در دعاهای امامان معصوم بهویژه مناجات عارفانه، امام سجاد میکوشد، ابعاد مختلف دلال را واکاوی کند؛ نتایج این بررسیها نشان میدهد؛ برخلاف دیدگاه برخی از محققان، که عمدتا دلال را تنها در حوزه سلبی مورد توجه قرار دادهاند، در سیره عبادی ـ اخلاقی معصومان(ع)
بر بعد ایجابی تاکید زیادی شده است؛ افزونبراین، میتوان نمونههایی از دلال فعلی و رفتاری را در سیره آنان جستجو کرد که دیگران به این معنا اشارهای نکردهاند.
خلاصه ماشینی:
در سيره عبادي اخلاقي معصومين^ دلال، گاهي قولي است، مثل آنچه در ادعيه ائمه اطهار^ آمده و در ادامه مقاله مورد اشاره قرار گرفته است و گاهي فعلي است؛ مانند رفتار اخلاقي امام سجاد× كه هرچند در مواجهه با غلامان ايشان صورت گرفته، اما درواقع شيوهاي دلالآميز براي جلب مغفرت و رحمت الهي را به همراه دارد.
(مجلسي، 1403: 71) در اين روايت امام× با ايستادن در ميان غلامان خود و با حالت تضرع در برابر خداي متعال حالتي از حالات دلال كه در آن دلبري نمودن و صميميت با محبوب ميباشد را نشان داده و لطف و محبت الهي را جلب ميفرمايند؛ چراكه اين رفتار ظريف هرچند در مواجهه با غلامان ايشان صورت گرفته، اما با توجه به سخنان امام كه به غلامان ياد ميداد كه در پيشگاه خدا اين گونه بگوييد مانند اين است كه از زبان خود امام صادر ميشود، و اين درواقع شيوهاي دلالآميز براي جلب مغفرت و رحمت الهي را به همراه دارد.
در شرح عبارت «يا من لا يجبه بالرّدّ أهل الدّالّة عليه» از دعاي چهل و ششم صحيفه سجاديه آمده است: داله اسم كسي است كه بر دوست و همنشين صميمي اش دلال ميكند و به علت محبت درونياش، انسان برشادماني و جرئت بر محبت زياد او، اطمينان دارد بنابراين گفته ميشود «ادلّ فاصلّ» يعني دلال كرد و زيركي به خرج داد درهمينراستا حديث «يمشي علي الصراطِ مدلاً» (ابناثير، 1367: 2 / 131) يعني برخي با خاطر آسوده و فارغ ازهرگونه نگراني از پل صراط ميگذرند و نيز وقتي زن براي مرد خود دلال ميكند يعني يك نوع جرئتي با ناز و كرشمه دارد كه گويا با او مخالفت ميكند ولي در درون مخالفتي ندارد.