چکیده:
در متون مختلف زبان فارسی، دربارۀ علوم نظامی و جنگافزارها بحث شده که ضروری است این منابع شناسایی و معرفی شوند تا بتوان در مطالعات بعدی، واژگان و اصطلاحات نظامی را از آنها استخراج کرد. دانشنامۀ جامعالعلوم با شصت باب، مهمترین اثر فارسی امام فخر رازی (543-606 هـ ق.) یکی از این منابع است که در یکی از بابهای آن دربارۀ جنگافزارهای ناشناخته و شیوۀ ساخت و کاربرد آن بحث شده است. پرسش تحقیق حاضر آن است که چه واژهها و اصطلاحات نظامی در ستینی به کار رفته است و توجه به این بحث تا چه اندازه اهمیت دارد؟ تحقیق حاضر واژهها، اصطلاحات و ترکیبات نظامی ناشناخته را در این کتاب معرفی و دربارۀ ابعاد نظامی یادشده در آن بحث میکند و جنگافزارها و راهبردها و راهکنشهای نظامی ذکرشده در اثر نامبرده را بررسی و تحلیل میکند. روش این پژوهش از نوع مطالعۀ موردی کیفی روی جامعالعلوم است که با مطالعۀ تطبیقی فرهنگهای دیگر کامل میشود. اهمیت موضوع در آن است که نشان میدهد دانشنامهها منبعی از واژگان و اصطلاحات نظامی هستند که تاکنون از آنها غفلت شده است؛ چنانکه واژهها و ترکیبات نظامی ناشناختهای مانند خارپشت در جامعالعلوم به کار رفته که در هیچکدام از فرهنگهای عمومی و تخصصی ثبت نشده است. همچنین گسترۀ کاربرد این جنگافزارها و نوع کاربرد آنها در این دانشنامه تبیین شدهاند. برای واژهگزینی در زمینههای مختلف، از جمله در موضوعات نظامی، میتوان از الگوی ساخت این واژهها کمک گرفت.
Military sciences and weaponry are discussed about in different Persian texts and recognizing and introducing these texts is necessary in order to utilize them in future works for extracting military lexicon and expressions. The Compendium of Knowledge, written in 16 chapters, is Emam Fakh-e-Razi’s most important Persian work in one chapter of which unknown weaponry and their construction method and application is discussed about. This study asks: what military lexicon and expressions are used in Settiny and to what degree it is important to address them? Military lexicon, expressions, and syntax used in this book are introduced, the foregoing military aspects are discussed about, and the mentioned military weaponry, strategies and solutions are studied and analyzed. The method of this study is a qualitative case study on Settiny complemented by a comparative study of other encyclopedias. The importance of this subject is that it shows encyclopedias as neglected sources of military lexicon and expressions, such that unknown military terms, like hedgehog, are used in Settiny which have not been recorded in any other general or specialized encyclopedias. Moreover, the range and type of these weaponries application are clarified in this encyclopedia. The pattern of constructing this term can be of assistance for wordage purposes in different areas such as military subjects.
خلاصه ماشینی:
33-48 تحلیل نوع کاربرد جنگافزارها در ستینی فخر رازی (معرفی واژگان ناشناختۀ نظامی و تحلیل آن از نظر علوم نظامی) حسین علیقلیزاده 1 استادیار گروه ادبیات فارسی و زبان انگلیسی، مرکز آموزشهای عمومی، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران محمدجواد هادیزاده دانشآموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران حمید پولادی استادیار گروه آموزشی دروس عمومی و زبان انگلیسی، دانشکدۀ صنایع و مدیریت، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران تاریخ دریافت: 28/9/1399 تاریخ پذیرش: 25/12/1399 چکیده در متون مختلف زبان فارسی، دربارۀ علوم نظامی و جنگافزارها بحث شده که ضروری است این منابع شناسایی و معرفی شوند تا بتوان در مطالعات بعدی، واژگان و اصطلاحات نظامی را از آنها استخراج کرد.
نکتۀ شایان ذکر این است که کاربرد واژگان نظامی در متون فارسی آنقدر برجسته و دیرینه است که با بررسی نخستين شعرهای سرودهشده به زبان فارسی دری، متوجه میشویم که نخستین شاعران در شرح اصطلاحات و تعبيرات نظامی شعر سرودهاند؛ مانند اين ابيات ابوسليك گرگانی كه با دقت، در قالب تشبیه، در وصف خدنگ (تیر ساختهشده از چوب خدنگ که يكی از جنگافزارهای گذشته بوده) سروده شده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} با توجه به کاربرد گستردۀ این نوع واژگان و اصطلاحات در متون فارسی و لزوم درک معانی این اصطلاحات و نوع کاربرد آنها در متون و نیز کاربرد این واژگان از دیرباز تاکنون، کشف و ضبط و استخراج این نوع واژگان و تعریف دقیق معانی آنها و تحلیل نوع کاربرد آنها، میتواند در تحلیل درست متن یاریگر باشد و نیز این واژگان و اصطلاحات میتواند با تغییر ساختمان واژه یا محتوای آن، در واژهگزینی نیروهای مسلح به جای واژگان و اصطلاحات نظامی بیگانه مورد استفاده قرار گیرد یا اینکه از الگوهای ساخت این واژگان برای معادلسازی استفاده شود؛ بنابراین برای این کار ابتدا باید منابعی که این نوع واژگان در آنها به کار رفتهاند شناسایی شود و کتابشناسی این منابع صورت گیرد تا بتوان با شناخت آنها به این کار مهم دست یافت.