چکیده:
یکی از مباحث مهم علوم قرآن و تفسیر، مسأله «بطن» است که از گذشته مورد توجه بوده و آیت الله جوادی آملی نیز از جمله مفسرانی است که در زمینه باطن قرآن کریم دیدگاهی قابل تحلیل و تأمل ارائهکردهاست. در این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده ماهیت بطون قرآن و اعتباربطن درتفسیر از نگاه ایشان و مؤلفههایی که برای دیدگاه خود ارائه کردهاند، تبیین و ارزیابی شده است. نتیجه پژوهش، گویای این است که ایشان وجود بطن در آیات قرآن را به عنوان مبنای تفسیری خود قلمداد کرده و آن را به عنوان یکی از شیوههای تفسیری اهل بیت(ع) و رمز جاودانگی قرآن، پذیرفتهاست. مهمترین شاخصههای اعتبار بطن از دیدگاه وی شامل همگانی بودن فهم قرآن، ذومراتب بودن قرآن، جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا،تفاوت ظرفیتها در فهم قرآن،همسویی معارف ظاهری با معارف باطنی و تعدد سطوح معنایی است. ایشان همچنین طهارت باطنی و استمداد ازسنت اهل بیت(ع) را، دوبال نیرومند برای دستیابی به معارف باطنی قرآن میداند.
خلاصه ماشینی:
به همین منظور در این مقاله سعی شده است در حد توان به این سوال پاسخ داده شود که ماهیت بطن از نگاه علامه جوادی آملی چیست ؟ و چه شاخصه ها و مولفه هایی را برای بطن داشتن قرآن ارائه داده است ؟وشرط دست یابی به این معانی باطنی چیست ؟ بحث از معانی باطنی آیات قرآن سابقه ای طولانی دارد و مفسران بزرگی همچون شیخ طوسی (طوسی، ١٤٠٩ق )در مقدمه التبیان فی تفسیر القرآن و زرکشی در البرهان فی علوم القرآن (زرکشی، ١٤٢١ق ) مباحثی رادر مورد ماهیت باطن قرآن کریم مطرح کرده اند؛ اما امروزه بحث از باطن قرآن کریم با بسط و تحلیل بیشتری ارائه شده است .
از دیدگاه مصباح یزدی، بطن ، به آن دسته از معانی گفته میشود کـه ظاهر الفاظ آیات بر آن دلالت ندارد و از دسترس عموم مردم دور است و مـیتـوان آن را بر دو نوع دانست : یکی مصداق هایی که در طول زمان برای آیات پدید میآید و در برخی روایات به آن «تأویل » آیه و همچنین «جری القرآن » گفته شده و دیگری معنـای متعـددی که به لحاظ خفا و ظهور در طول هم قراردارند و هیچ یک دیگری را نفی نمیکند (مصـباح یزدی، ١٣٩٤: ٢٦١/٢).
در دسته دوم از روایات که به بطن اشاره کردند، معنای متفاوتی از بطن ارائه شـده اسـت که در اینجا به نمونه هایی از آنها اشاره میشود: - بطن قرآن همان تأویل آن است : فضیل بن یسار از امام محمد باقر (ع ) دربـاره ایـن روایت پرسید که فرموده بود: «مَا منَ القرآنِ آیه إّلا و لما ظهرٌ وَ بطن ٌ؛ «هیچ آیه ای در قـرآن نیست مگر آنکه ظاهر و باطنی دارد.