چکیده:
تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نو از نظریۀ تحلیلگفتمان است که به دو رویکرد اجتماعی و زبانشناختی پرداخته میشود. در رویکرد اجتماعی به گفتمان، بافت موقعیّتی و در رویکرد زبانشناختی، بافت متنی تشریح میشود. نظریۀ تحلیلگفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، یکی از مشهورترین نظریههای حوزۀ گفتمانکاوی بهشمار میآید که در تلاش است ضمن بیان رابطۀ میان ملاکهای درونی و برونی متن، قدرت مسلّط جامعهای را که اثر ادبی در آن شکل گرفته، از طریق سه محور توصیف، تفسیر و تبیین مورد کنکاش قرار دهد. این نوشتار درصدد است به گفتمانکاوی سورۀ قصص در سطوح سهگانه بپردازد و به این پرسشها پاسخ دهد که: تأثیر فرامتن در سورۀ قصص چگونه رُخ داده است؟ آیا گفتمان رسمیِ حاکم بر سورۀ قصص بر اقشار اجتماعی نمود یافته است؟ نتایج فرامتن و گفتمانِ رسمی در این سوره کدام است؟ روش پژوهش با استفاده از ابزار کتابخانهای و بهصورت توصیفی- تحلیلی و براساس الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف است. نتایج نشان میدهد که در سطح توصیف، با کنکاش ساختار متنی همچون واژگان و جملات، ایدئولوژی تبیین شده است. در سطح تفسیر، غلبۀ گفتمان الهی است که دربرابر گفتمانهای استکباری بهوضوح دیده میشود. در سطح تبیین، تأثیرگذاری فرامتن و گفتمان رسمی بر جامعه، شخصیّتها و آیندۀ آنان، نمود مییابد.
Critical discourse analysis is a new approach to discourse analysis that integrates both social and linguistic approaches. In the social approach to discourse, the situational context and in the linguistic approach, the contextual context are described. Norman Fairclough's theory of critical discourse analysis is one of the most popular theories in the field of discourse analysis. While seeking to express the relationship between the internal and external criteria of the text, this theory explores the dominant power of societies where a given literary work has been formed via three dimensions of description, interpretation, and explanation. Taking a descriptive-analytical approach, this article aimed to analyze the discourse of Surah Al-Qasas using Fairclough's approach and answer the following questions: How has the effect of hypertext occurred in Surah Al-Qasas? Has the formal discourse of Surah Al-Qasas been reflected in the social strata? What are the results of the hypertext and formal discourse in this surah? The results show that at the level of description, ideology has been explained by discussing the textual structure such as words and sentences. At the level of interpretation, it is the dominance of the divine discourse that is most clearly seen in the face of arrogant discourses. At the level of explanation, the influence of the hypertext and formal discourse on society, public figures and their future are reflected.
خلاصه ماشینی:
در مقالۀ «تحلیل گفتمان انتقادی سورۀ بروج از منظر نورمن فرکلاف» نیز نبیاحمدی و یزدانی (1400)، سه سطح مختلف این سوره را بررسی کردهاند و به این نتیجه رسیدند که در بافت بیرونی مواردی چون تکرار، باعث شده تا کلام خداوند مؤکد باشد، و بررسی اماکن و تجسّم آنان در ذهن مخاطب بر ذهن آنان تأثیرگذار بوده است.
3-1-2- هممعنایی در گفتمان این سوره، از عبارات هممعنا برای تأکید مضمون جمله استفاده شده است: مانند «فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴿۵۰﴾» اجابت نکردن دعوت حضرت موسی(ع)، بدان معنا است كه فقط هوسهاى خود را پيروى کردهاند.
نتیجه بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سطح توصیف، برای مشخص شدن گفتمان حاکم بر سوره قصص، لایه واژگانی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که خداوند متّعال در این سوره با استفاده از استعاره، بهویژه استعاره تصریحیّه تبعیّه هویّت ایدئولوژیکی پرنغزی به سوره مذکور در تبیین اوضاع سیاسی و اجتماعی آن روزگاران بخشیده است.