چکیده:
منابع روایی اهلسنت مملو از روایاتی است که از جهت متن، سند یا هر دو، دچار آسیب شده و اکنون قابل استناد نیستند. انگیزههای جعل احادیث پیامبر صلّی الله علیه وآله و سلّم متعدد و بسیارند که یکی از مهمترین آنها انگیزههای فرهنگی بوده؛ چنانکه زمینهساز بروز سایر عوامل سیاسی – اجتماعی شده است. اگر چه مطالعه و بررسی روایات موضوعه نشان میدهد که به جهت تفاوت مصادر حدیث نزد شیعه و اهلسنت برخی عوامل و انگیزههای جعل و وضع حدیث نیز میان فریقین تفاوتهایی دارد؛ اما انگیزههای فرهنگی تا حدود فراوانی یکسان میباشد؛ البته حجم احادیث موضوعه در منابع اهل سنت بسیار بوده که زاییدۀ عواملی چون اعتماد به صحابه و همچنین جریان منع نگارش حدیث است. پژوهش حاضر با روشی نقادانه و تحلیلی به بررسی انگیزههای فرهنگی وضع حدیث در منابع اهلسنت پرداخته و پیامدهای آن را ارزیابی میکند. نتایج این پژوهش نشان میدهد روایاتی که با هدف استحالۀ فرهنگی مسلمانان وضع شده است، تاثیرات زیادی در تحولات سیاسی و تغییرات اجتماعی داشته است. بنابراین واضعان حدیث با تکیه بر انحرافات فرهنگی، کوشیدهاند تا فاصله میان رفتار پیامبرصلّی الله علیه وآله و سلّم با حاکمان دورههای بعد را توجیه کنند.
خلاصه ماشینی:
اگر چه مطالعه و بررسی روایات موضوعه نشان میدهد که به جهت تفاوت مصادر حدیث نزد شیعه و اهلسنت برخی عوامل و انگیزههای جعل و وضع حدیث نیز میان فریقین تفاوتهایی دارد؛ اما انگیزههای فرهنگی تا حدود فراوانی یکسان میباشد؛ البته حجم احادیث موضوعه در منابع اهل سنت بسیار بوده که زاییدۀ عواملی چون اعتماد به صحابه و همچنین جریان منع نگارش حدیث است.
نتایجِ این پژوهش نشان میدهد روایاتی که با هدف استحالۀ فرهنگی مسلمانان وضع شده است، تأثیرات زیادی در تحولات سیاسی و تغییرات اجتماعی داشته است.
ک: معارف، مجید، 1386، ص 181) دانشمندان برای شناسایی احادیث صحیح از سقیم و کشف روایات موضوعه – که به صورت معضلی جدّی در آمده بود – به ناچار باید به پرسشهایی جدید پاسخ میگفتند که یکی از مهمترین آنها انگیزههای جعل حدیث بود؛ چرا که از این طریق میشد به احادیث ساختگی دست یافت.
از این رو باید بررسی شود که دلایل فرهنگی وضع احادیث – خصوصاً در میان اهل سنت – چه بوده و با چه روشهایی محقق شده است.
تسامح فرهنگی و بیمبالاتی رفتاری؛ پیام دیگر این دست روایات ساختگی این است که اگر پیامبر دچار چنین رفتار و منش اخلاقی است، پس پیروان آن حضرت از بسیاری از قید و بندهای اخلاقی رها خواهند بود.
رسول خدا فرمود: این دو تن بر غیر ملّت من یا دین من میمیرند» (ابن ابیالحدید، 1404ق، ج1، ص258) در روایت دیگری نیز چنین وضع شده است: «من نزد پیامبر بودم که علی و عباس آمدند.