چکیده:
درک و خودآگاهی نسبت به هیجانهای معنوی و همچنین توجه به حضور و نیاز به خداوند به هنگام وقوع یک تجربه معنوی از جمله مباحثی است که در منابع اسلامیمورد تأکید قرار گرفتهاند. این پژوهش با هدف ارائه مدل خودآگاهی هیجانی−معنوی مبتنی بر تعالیم دین اسلام انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کیفی است و جامعه اسنادی در آن آیات قرآن و روایات کتب حدیث شیعه میباشد. نمونه این پژوهش 45 گزاره مرتبط با خودآگاهی هیجانی−معنوی است که با استفاده از روش نمونهگیری قضاوتی (هدفمند) گزینش شدهاند. مواجه شدن با ساحت معنوی، خودارزیابی دروننگرانه و نسبتیابی هیجان معنوی با صفات الهی، سه مؤلفه اصلی هستند که برای مدل خود آگاهی هیجانی−معنوی استخراج شدند. همچنین چهار ساحت اصلینیایش، آفرینش، گرفتاری و سرشت خویشتن بهعنوان ساحتهای معمول وقوع تجربههای معنوی شناسایی شدند. این پژوهش با توجه به خلأ موجود در زمینه رویکرد هیجانی نسبت به معنویت انجام شده، براساس متون اسلامی به تبیین خودآگاهی هیجانی−معنوی میپردازد.
Understanding and self-awareness of spiritual emotions as well as paying attention to the presence and need for God when a spiritual experience occurs are among the topics that have been emphasized in Islamic sources.This study aims to provide a model of emotional-spiritual self-awareness based on the teachings of Islam.The present research is of qualitative type and the documentary community in it is the verses of the Quran and the narrations of the books of Shiite hadith.The sample of this research is 45 propositions that are related to emotional-spiritual self-awareness and have been selected using judgmental (purposeful) sampling method.Facing the spiritual realm, introspective self-evaluation and relating spiritual emotion to divine attributes are the three main components that were extracted for the emotional-spiritual self-awareness model.Also, the four main areas of prayer, creation, entanglement and self-nature were identified as common areas of spiritual experiences.This research is done according to the existing gap in the field of emotional approach to spirituality and explains emotional-spiritual self-awareness based on Islamic texts
خلاصه ماشینی:
بر پایه تعالیم دین اسلام انسان موجودی فطرتاً خدا گرا است (روم، 30)؛ به گونهای که اگر به نیازهای متعالی خویش بیندیشد و اعماق روح خود را بکاود، به روشنی نور الهی و ایمان به توحید را که در ذات او به ودیعه نهاده شده (اعراف، 172)، درون خود حس میکند (شریفینیا، 1394، ص17) هیجانهای معنوی و گرایش ذاتی انسان به اموری همچون میل به آگاهی و شناخت هستی، علاقه به قدرت و کمال مطلق، گرایش به جمال و زیبایی همگی از خداوند نشئت گرفتهاند و آگاهی از وجود چنین گرایشهای فطری، آدمی را به منشأ آنها، یعنی صفات الهی رهنمون میسازد (همان).
با این بیان میتوان ادعا کرد از دیدگاه اسلام تجربهها و هیجانهای معنوی که در ساحتهایی همچون حضور در آفرینش، گرفتاریها، هنگام دعا و مواجه شدن با خویش صورت میگیرد، همگی به نوعی در ارتباط با خداوند هستند؛ اگر چه ممکن است فرد تجربهگر از متعلق تجربه خود یعنی خداوند غافل باشد.
مظاهری سیف هم در کتاب خود با عنوان خودکاوی معنوی (1399) با توجه به آیات قرآن کریم به چهارده گونه از تجارب معنوی اشاره میکند که فراگیر بوده، بهطور عمومی تجربه میشوند و همه یا تعدادی از آنها برای همه افراد اتفاق میاف Miller Hood Preston & Shin Greeley Argyle هیجانهای معنوی به آن دسته از هیجانهایی گفته میشوند که به هنگام وقوع تجربه معنوی درک میشوند و خودآگاهی هیجانی ناظر به آنها شکل میگیرد.
براساس آیات و روایات دستکم چهار ساحت معنوی دعا، آفرینش، سرشت خویشتن و گرفتاری وجود دارد که انسان با قرار گرفتن در آنها مستعد درک هیجانهای گوناگون معنوی و مواجه شدن با جلوههای خداوند میشود.