چکیده:
فرونشینی سطح زمین از جمله مخاطرات محیطی است که بشر در دهههای اخیر به بدلیل برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی در دشتهای آبرفتی با آن مواجه شده است. این پدیده همانند سایر مخاطرات مانند زلزله، خشکسالی، سیل، طوفان و لغزش از جمله موانع توسعه اقتصادی- اجتماعی و عمرانی بهشمار میرود. دشت نیشابور از جمله مهمترین دشتهای استان خراسان رضوی از نظر کشاورزی و تراکم جمغیتی است که با اقلیمی خشک و نیمه خشک در شمالشرق ایران قرار دارد. در این مقاله با توجه به افت سطح آبهای زیرزمینی که حاصل آن نشست زمین و ایجاد شکاف در بخشهای مختلف این دشت بوده، تغییرات ژئومورفولوژیکی دشت و شکافها و ترکهای حاصل از فرونشست زمین بررسی شده است. در این پژوهش از دادههای ماهوارهایLandsat و Spot و نرمافزارهای ArcGIS Surfer, و Excel در تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شده است. همچنین با پیمایشهای صحرایی و اندازهگیری تعدادی از عوارض ژئومورفیک، در نهایت به تقسیمبندی عوارض و علل ایجاد فرمهای ژئومورفیک حاصل از نشست زمین پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که افت شدید آب زیرزمینی در سالهای اخیر منجر به بروز مخاطره ژئومورفولوژیکی فرونشست در این دشت شده است. بر اثر این نشست، ترکها و شکافهایی در دشت با اشکال و عمق و طول متفاوت ایجاد گردیده است. تغییرات این اشکال در طول زمان موجب ایجاد فرمهای متفاوت و عوارض متعددی به ویژه در شمال غرب، جنوب و جنوب شرق دشت گردیده که شامل شکافهای طولی ممتد، شکافهای منقطع، حفرات مدور، چالههای وسیع و فروچالهها بوده که این عوارض باعث تخریب برخی از اراضی کشاورزی و کانالهای آبیاری شده، همچنین باعث تغییر شیب زمین در برخی نواحی و تهدید شبکههای انتقال نفت و گاز و سایر تاسیسات عمرانی از جمله خط آهن سراسری تهران به مشهد و کاهش برگشت ناپذیر ظرفیت مخزن آبخانه شده است.
Among the disasters that man has been grappling with during the past decades the subsidence might be alluded subsidence is pondered as an environmental disaster is noticed as an obstacle in achieving the economic social civil objectives like other natural disaster e.g. earthquake, drought, flood, hurricane, landslide, avalanche, creep and collapse. The Neyshaboor Plain is situated in the NE of Iran and has an area of 3477 km2 hosting mostly farmer residents. Considering the subsidence occurred in the plan and the subsequent openings/ grooves developed an the surface across the area, the geomorphic shifts and the grooves have been inspected in this study on this study also, the Landsat and Spot Satellites data together with the ArcGIS, Surfer and Excel have been applied in order to analyze the data and prepare the maps and diagrams. Furthermore, field surveys and study and number of geomorphic features have been involved in the study. The upshot has appeared as the classification of the features and conclusions made regarding the main causes behind the development of geomorphic features all the way after the subsidence. The severe fall in the groundwater level from 0.5 2 m in year has resulted in geomorphic hazard of subsidence leading to the emergence of gaps and openings across the Plain, the changes have, gradually, led to development of different shapes and numerous features and there, they are still in progress
خلاصه ماشینی:
بررسی فرونشست زمین ، چشم اندازها وتحولات ژئومورفولوژی ناشی ازآن در دشت های تراکمی مطالعه ی موردی: دشت نیشابور جعفر رکنی، دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی - دانشگاه فردوسی مشهد سیدرضا حسین زاده ، دانشیار گروه ژئومورفولوژی - دانشگاه فردوسی مشهد غلامرضا لشکری پور، استاد گروه زمین شناسی - دانشگاه فردوسی مشهد سعداله ولایتی ، استاد بازنشسته ی گروه جغرافیا - دانشگاه فردوسی مشهد چکیده فرونشینی سطح زمین از جمله مخاطرات محیطی است که بشر در دهه های اخیر به دلیل برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی در دشت های آبرفتی با آن مواجه شده است .
تغییرات این اشکال در طول زمان موجب ایجاد فرم های متفاوت و عوارض متعددی به ویژه در شمال غرب ، جنوب و جنوب شرق دشت گردیده که شامل شکاف های طولی ممتد، شکاف های منقطع ، حفرات مدور، چاله های وسیع و فروچاله ها بوده که این عوارض باعث تخریب برخی از اراضی کشاورزی و کانال های آبیاری شده ، هم چنین باعث تغییر شیب زمین در برخی نواحی و تهدید شبکه های انتقال نفت و گاز و سایر تأسیسات عمرانی از جمله خط آهن سراسری تهران به مشهد و کاهش برگشت ناپذیر ظرفیت مخزن آب خانه شده است .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1- Galloway, Jones and Ingebritsen, 1999 2- IHP 3- Poland, 1984 4- Santa Clara 5- San Juaquin 6- Lashkaripour, Ghafoori and Mossavi Maddah, 2014 7- Hu, 2004 8- Hu, Yue, Wang, 2006 9- Chen, Tomás, Li and et al.