چکیده:
ابنسینا در کتابهای منطقی خود بهصورت مبسوطی به بحث جهات و قیاسهای موجهه پرداخته است. علاوه بر این، نوآوری وی در افزودن جهات زمانی موردتوجه منطقدانان خصوصاً منطقدانان غربی قرار گرفته است. بااینوجود با مراجعه به آثار وی نوعی ابهام در معنای امکان اخص دیده میشود. برخی از منطقدانان غربی نیز وجود چنین ابهامی را گزارش دادهاند گاهی نیز این ابهام سبب بدفهمی در این زمینه شده است؛ بنابراین شناخت دقیق معنای موردنظر ابنسینا ازاینجهت دارای اهمیت است. با مراجعه به آثار ابنسینا مشخص میشود که تعریف او از امکان اخص در کتاب شفا (العباره و البرهان) همان تعریف امکان استقبالی است. در کتاب منطق المشرقیین و کتاب اشارات امکان اخص و استقبالی بهصورت مجزا تعریف شده است اما بااینوجود تعاریف ارائه شده کاملاً با هم منطبق نیستند. برای رفع این ابهام دو استراتژی مطرح خواهد شد. در نهایت به نظر میرسد تمایز میان امکان استقبالی و امکان خاص تمایزی اعتباری است.
Avicenna (Ibn Sina's) discusses in detail the modality and modal syllogistic, in his logical books. The earliest formal system of modal logic was developed by Avicenna, who ultimately developed a theory of "temporally modal" syllogistic. However, referring to his works, there is a kind of ambiguity in the meaning of narrowest possibility. Some Western logicians have also reported such ambiguity, sometimes leading to misunderstandings. Therefore, knowing the exact meaning of the narrowest possibility from Avicenna's perspective is important. In the book of Healing (Kitab al-Shifa, Kitab al-Burhan), it becomes clear that his definition of the narrowest possibility is the same as the definition of a future possibility. In the book of Oriental logic (Mantiq Al-Mashriqiyin) and the book of Pointers (Al-Isharat wa’l-Tanbihat), the narrowest possibility and future possibility are defined separately, but the definitions provided do not completely coincide. Two strategies will be proposed to resolve this ambiguity. Finally, it seems that there is no real distinction between the narrowest possibility and future possibility.
خلاصه ماشینی:
ابن سینا در کتاب اشارات پس از بیان اقسام جهات به صورت خـاص بـه جهـت امکـانی پرداخته است و چهار معنای امکان یعنی امکان عام ، خـاص ، اخـص و اسـتقبالی را بـه دقـت تعریف کرده اسـت (ابن سـینا، ١٤٠٣ق (الـف ) ص .
p ٢٠١٠ ,Hodges) در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که آیا ابن سینا در کتـاب اشـارات از آن چه در کتاب شفا گفته است عدول کرده و معنای جدیدی را بـرای امکـان اخـص وضـع کرده است ؟ در ابتدا سعی بر این خواهد بود که به این پرسش ها پاسخ شـفافی داده شـود تـا برخی از بدفهمیهای منطق دانان غربی آشکار شود و در نهایت بـا ارائـه تفسـیری از معـانی امکان علت این تمایز را آشکار خواهیم کرد.
ابن سینا در کتاب شفا از امکـان اخـص نـام مـیبـرد و امکان اخص در این کتاب (العباره و البرهـان ) همـان امکـان اسـتقبالی اسـت ؛ امـا در کتـاب منطق المشرقیین تمایز میان امکان اخص و استقبالی آشکارتر میشود.
این در حالی است که شرط عدم وجود امر ممکن نـه در امکـان اخـص و نه در امکان استقبالی پذیرفته شده نیست و ابن سینا خود به ایـن مسـئله متـذکر شـده اسـت .
ابن سینا در کتاب اشارات و تنبیهات علاوه بر تعریف دقیـق امکـان اخص ، امکان استقبالی را نیز به صورت مجزا تعریف میکند و در تمایز میان امکان اخـص و استقبالی التفات به زمان آینده و عدم توجـه بـه زمـان حـال لحـاظ مـیشـود.