چکیده:
تصویری که از ساختار حکومتی نظامهای سلطنتی ایران در بخش عمدهایی از رسالات و بررسیهای تاریخی وجود دارد، سیمای یک «نظام سلطنتی سلسله مراتبی مطلقه» است که همه چیز در آن در نهایت از تصمیمات شخصی فرد حاکم سرچشمه میگیرد. با این وجود در میان اسناد و متون تاریخی با شواهد متعددی دال بر وجود نهادهای مشورتی و یا آداب و سنن مشورت روبهرو میشویم که تصویر دیگری از نظام تصمیمگیری در دربارهای ایرانی ارائه میدهد. یکی از این نهادهای مشورتی که با توجه به دستورنامههای آداب درباری موجود در دربار صفوی وجود داشته و حتی تشکیل جلسات آن با آداب و تشریفات به خصوصی بوده، «مجمع امرای جانقی» است. در این مقاله نخست به پیشینه تاریخی سنت «جانقی» در دوره صفوی و نحوه شکلگیری آن پرداخته و پس از توصیف ساختار، ارکان و حوزه اختیارات «مجمع امرای جانقی» به آداب برگزاری جلسات این مجمع با توجه گزارشات موجود در دستورنامههای آداب درباری بهجایمانده از دوره صفوی میپردازیم.
The common image of the Iranian historical monarchies in most of the historical studies is still the image of an Absolute monarchy, in which all decisions are originated in the personal wills of the monarch. Nevertheless, in a notable number of historical texts we are facing plenty of evidences of the existence of consultancies, advisory councils or even some well-established traditions for consultation among the high officials and the monarch, which illustrate a different image of the decision making process in the courts of the Iranian dynasties. A good example of such advisory councils is “Majma-e Omaray-e Janaqi” in Safavid era had an especial protocol for convening. This research is firstly aimed at reviewing the background of the tradition of “Janaqi” in Safavid era and illustrating a clear image of the rules of procedure of this council by means of describing its structure and scope of work on the basis of existing information in the remained instructions of the Safavid royal court.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر، پیش از انتشار این اثر در ایران ، محمدتقی دانش پژوه در سال ١٣٤٧ در مجله دانشکده ادبیـات دانـشگاه تهـران نـسبت بـه انتـشار نـسخۀ تـصحیح شـدٔە دستور الملوک میرزا رفیعای جابری انصاری اقـدام کـرده بـود و همزمـان بـا آن در قالب مقاله ای که در بهمن ١٣٤٧ در همان مجله به چاپ رسید، این دو رسـالۀ عـصر صفوی را به صورت تطبیقی با یکدیگر مقایسه کرد که در نوع خود گام بزرگـی در 2 بررسی متون کلاسیک در حوزٔە نظام اداری و حکومتی صفویان بوده است .
در این میان ، در پاییز ١٣٨٩ مقاله ای بـا عنـوان «مجمـع جـانقی : تحقیقـی دربـارٔە شورای عالی دربار صفوی » در فصلنامه مطالعات تـاریخ اسـلام بـه قلـم سـید جمـال موسوی و طاهر بابایی به چاپ رسید که نگارندگان تلاش کرده بودنـد بـه صـورت مختصر به معرفی مجمع امرای جانقی به عنوان یک مجلس مشورتی درباری مـستقل در دربار صـفوی بپردازنـد و با تکیه بر شواهد تاریخی ، ایـن مجلـس مـشورتی را از حیث نام ، اعضا و کارکردهای آن مورد بررسی قرار دهنـد.
با بررسی مناصب یادشده در هر دو سـیاهه مـشخص مـی شـود کـه شـش منـصب اعتمادالدوله وزیراعظم ، قورچی باشی ، قوللر آقاسـی ، ایـشیک آقاسـی باشـی ، تفنگچـی آقاسی و مجلس نویس (واقعـه نـویس )، در هـر دو دسـتورنامۀ دربـاری موجـود دیـده می شوند؛ تنها دربارٔە حضور سپهـسالار و دیـوان بیگـی در ایـن میـان اخـتلاف دیـده می شود؛ به طوری که در رسالۀ میرزا علینقی نـصیری ، سپهـسالار عـضو اصـلی مجمـع امرای جانقی است و در رسالۀ میرزا رفیعا، دیوان بیگی چنین نقشی را دارد و تنهـا در مواقع لزوم و به ویژه هنگام تصمیم گیری های نظامی ، حضور سپهسالار در نشست ایـن مجمع الزامی می شود.