چکیده:
در آثار شهریار از هرنوع وقالب که باشد؛ عشق و دلبستگی به سرزمین مادری ،
آذربایجا ن ، نکته ای نیست که از دید خواننده ی دقیق وصاحب ذوق پنهان
بماند.درتمام آثار وی - از هر نوع - حس وطن دوستی، دلسوزی برای زادب وم
وافتخار به وطن مادری دیده می شود.گاهی حسرت و دلشکستگی یک تن
وگاهی حسرت یک جمع به خاطر اجحاف و بی عدالتی که ازطرف عده ای
بی انصاف صاحب نفوذ بر اینان روا شمرده می شود؛ باعث می شود که دل
شاعربه درد آید ومنظومه ای سروده شود.
در دیوان ارجمند او برشمر دن فضایل اخلاقی وهنرهای آذربایجانیان با حظّ
ولذتی وافر صورت گرفته است چنان که به نظر می آید شاعر بزرگ ما
می خواهد توجه دل های بیدار و فضیلت جوی جهانیان را به یک کانون غنی
فضیلت و هنر ودلاوری یعنی آذربایجان متوجه کن د ودر این معرفی از جان
گرانمایه ی خویش ما یه می گذارد. او سرزمینی را معرفی می کند که کوه ، رود و
جلگه هایش زیبا ، فرزندانش دلیر ، دانشور و هنرمند وآگاهند . زنان ودخترانش
عفیف، پیرانش باتجربه، مهربان وکاردان و جوانانش پرشور وغیورند.
خلاصه ماشینی:
به ويژه شعر هجايي تركي كه بهرهي موسيقايي بسيار غني دارد و تناسب آن با موسيقي آذربايجان نياز به يادآوري مؤكد ندارد واوزانها و عاشئقهاي آذربايجان بهتر از هركس ديگر گوياي اين بحث ورواني اين منظومه بر زبان وساز همهي كشورهاي ترك زبان جهان شدهاند: توركون ديلي تك سوگيلي ايستكلي ديل اولماز ئوزگه ديله قاتسان بو اصيل ديل اصيل اولماز* ئوز شعريني فارسا – عربه قاتماسا شاعير شعري اوخويانلار ائشيده نلر كسيل اولماز فارس شاعيري چوخ سؤزلريني بيزده ن آپارمئش صابير كيمي بير سوفره لي شاعيرپخيل اولماز توركون مثلي فولكلوري دونيادا تك دي خان يورقاني كند ايچره مثل دير ميتيل اولماز *** توركي بير چشمه ايسه من اوني دريا ائله ديم بير سويوق معركه ني محشر كبرا ائله ديم ** بير ائشئلتيدي سها اولدوزو تك گؤرسه نمز گؤز ياشئملا من اوني عقد ثريّا ائله ديم اومودوم وار كي بو دريا هله اقيانوس اولا اونا ضامين بو زمينه كي مهيّا ائله ديم عرفانا چاتماسا شعر وادب ابقا اولماز من ده عرفانه چاتئپ شعريمي ابقا ائله ديم ابديّت له ياناشدئم دوغولا حافظه تاي شيرازئن شاهچراغئن تبريزه اهدا ائله ديم فيض روح القدس اولدي مدديم حافظ تك من ده حافظ كيمي اعجاز مسيحا ائله ديم قمه قدّاره لرآغزئندا ديل اولموشدي سؤگوش من سه وينج ائتديم اوني خنجرخرما ائله ديم باخ كي حيدربابا افسانه تك اولموش بيرقاف من كيچيك بير داغي سرمنزل عنقا ائله ديم نه تك ايراندا منيم ولوله سالمئش قلميم باخ كي تركيّه ده، قافقازدا نه غوغا ائله ديم باخ كي تهراندا نه فرزانه لر اولموش واله باخ كي تبريزده نه شاعرلري شيدا ائله ديم هم سهنديه سهندين داغئن ائتدي باش اوجا هم من اؤز قارداشئمئن حققيني ايفا ائله ديم آجي ديللرده شيرين توركي اولوردي حنظل من شيرين ديللره قاتدئم اوني حلوا ائله ديم توركي واللاه آنالار اوخشاغي لاي لاي ديلي دي درديمي من بو دوا ايله مداوا ائله ديم 5- طبيعت آذربايجا ن: شهريار در معرفي آذربايجان عزيزش، طبيعت آن را نيز به خوبي تصوير وتوصيف كرده است و ديار كوههاي بلند، رودهاي خروشان ودشتهاي وسيع و مناظر چشم نواز آن را كه براي دوستان و فرزندانش دلنواز و دوست داشتني وبراي دشمنان، ناسازگار و مرگزاي است؛ اين گونه معرفي ميكند: كوههايت بسته صف چون حلقهي انگشتري آسماني سرزميني چون نگينش در ميان عالمي بيند مسافر رشگ فردوس برين قافله چون سر فرود آرد زكوه قافلان آسمانت دلفريب و آفتابت دل فروز سرزمينت دلنشين و گلستانت دلستان كوهساران را به دامن ارغوان ونسترن سبزه زاران را به خرمن ياسمين و ضيمران آب تو مردم نواز و آتشت دشمن گداز خاك تو غيرت سرشت وباد تو عنبرفشان *** صنعت و لطف طبيعت روي هم منظومهاي است كوه ودريا شاه بيت و قصر و ويلا شاهكار در شفق بين لاله و زنبق تو گو آميخته است چشمههاي نيل و شنگرف و روانش جويبار 6- تاريخ واسطوره: آذربايجان با تاريخ غني وطولاني، سرزمين حكومتهاي تاريخي وحوادث شگرف اسطورهاي است.