چکیده:
رساله «راه نجات» در سال ۱۲۸۶ ش، یعنی یک سال پس از انقلاب مشروطیت توسط مرتضی قلیخان هدایت ملقب به صنیعالدوله نوشته شده است. در آن دوران ایران دارای ارتش منظم و ملی نبود. وظیفه حفظ و حراست ارضی و مرزی کشور به وسیله افراد و تفنگداران عشایر و اقوام مرزی انجام میشد. نیروی نظامی و مسلح برای تأمین امنیت راههای داخلی وجود نداشت و تجار نمیتوانستند کالاهای خود را از شهری به شهر دیگر با امنیت جابهجا کنند. راههای ارتباطی بین ولایات و شهرهای کشور نیز وجود نداشت. مردم ایران در آن زمان بیسواد بودند و فقط ۲ درصد مردم سواد خواندن و نوشتن داشتند. تعداد افرادی که تحصیلات دانشگاهی را در غرب گذرانده بودند، به یکصد تن نمیرسید. در آن شرایط، رساله راه نجات کوششی بود از سوی صنیعالدوله برای تبیین مهمترین مسئله آن زمان ایران که به زعم وی، مسئله امنیت بود. نوشتار حاضر به تبیین مفهوم امنیت از منظر یکی از رجال عصر مشروطه و از طریق بازخوانی رساله راه نجات میپردازد. این بازخوانی، بخشی از تاریخ مفهوم امنیت در ذهن و ضمیر ایرانیان را نیز بازنمایی میکند
خلاصه ماشینی:
امنيت به مثابه «مملکت داري معطوف به آسايش »؛ تأملي بر رساله قاجاري «راه نجات » فرزاد پورسعيد مقدمه رسـاله «راه نجات » در سال ١٢٨٦ ش ، يعني يک سال پس از انقلاب مشروطيت توسط مرتضي قلي خان هدايت ملقب به صنيع الدوله نوشته شده است .
در آن شرايط ، رساله راه نجات کوششي بود از سـوي صـنيع الدوله براي تبيين مهم ترين مسـئله آن زمان ايران که به زعم وي ، مسـئله امنيت بود.
صـنيع الدوله رسـاله اي دارد با عنوان «راه نجات » (به سال ١٣٢٥ ق / ١٢٨٦ ش ) (صـــنيع الـدولـه ، ١٣٦٦) و در آن راه نجات ايران از وضـــع موجود (در سـال هاي منتهي به مشروطه ) را احداث راه آهن معرفي ميکند.
در پاسـخ به اين پرسـش ها، آنگونه که از متن رسـاله راه نجات برمي آيد، صنيع الدوله اولا، امنيت را به لحاظ مفهومي به «آسايش » تحويل ميکند و آن را محصول يا ماحصل مملکت داري معطوف بـه آســـايش مي داند.
» صـنيع الدوله در اين رسـاله مينويسـد امنيت فقط داشتن نيروي نظامي نيست ، وقتي کشور آموزش و پرورش درستي ندارد تا مردم تخصصي براي نان درآوردن کسب کنند و وقتي کشور راه هاي مناســبي ندارد تا مردم معيشــت خود را تأمين کنند، امنيت وجود ندارد.
مرتضــي قلي خان صــنيع الدوله از جمله همين رجال و کارگزاران بود که رساله «راه نجات » او به خوبي ميتواند مفهوم امنيت را در ذهن و ضمير اين طيف از نخبگان ايراني دوره قاجار نشان دهد.