چکیده:
مناسبات مذهبی در منطقه راهبردی شام، همواره تابعی از سیاستهای حاکم بر رویکردهای فکری این منطقه بوده است. پرداختن به چگونگی ایفای نقش عالمان در جهت دهی به این روابط در عصر حساس و مهم ممالیک (923-648ه.ق.) میتواند بخشی از منازعات فکری این منطقه را ریشهیابی کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش وصفی ـ تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سؤال است که نقش عالمان شیعی و سنی در مناسبات مذهبی عصر ممالیک چگونه بوده است؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که عالمان سنی مذهب به واسطه حمایت حاکمان سنی و تراز اجتماعی بالاتر، اغلب با رویکردی تقابلی به ایفای نقش پرداختهاند و این امر زمینهساز تعارضات شدید اجتماعی شیعی ـ سنی و واگرایی هرچه بیشتر بین آنها بوده است. از سوی دیگر، کوشش عالمان شیعه برای حفظ هویت و موجودیت تشیع در راستای همگرایی با اهل سنت به دلیل موضع ضعف و انفعال آنها و استفاده از پوشش تقیه ماهیت همگرایانه نیافته است و زمینه رفع تعارضات اجتماعی را فراهم نکرده است.
The religious relations in the strategic region of Sham have been constantly at the mercy of the policies dominated on the intellectual approaches of this region. Consideration of the way of scholars’ taking part in giving the direction to these relations in the important and sensitive era of Mamluk can discover part of the intellectual disputes in this district. In this respect, the present research is to answer the question related to the role of Sunnite and Shiite scholars in regard with the religious relations of Mamluk era relying on the descriptive-analytical approach. The findings of this research clarify that the Sunnite scholars with the support of the Sunnite higher social rank rulers took a kind of confrontational approach towards this issue and the ground for the severe social disputes between Sunnites and Shiites and consequently more and more divergence among them was provided. On the other hand, the effort of Shiite scholars towards preserving the identity and existence of Shi’ism along with convergence with Sunnites wat not successful. This issue was due to the Sunnites’ frail and passive status as well as their precautionary concealment. Accordingly, the ground for the settlement of social disputes could not be provided.
خلاصه ماشینی:
علاوه بـر آن ، ایـن مقالـه بـه دنبال پاسخ به این سؤالات است که چرا تشیع در عصر ممالیک از فعالیت مناسب و رشـد لازم برخودار نبود؟ در قلمرو ممالیک ، شیعیان چه جایگاهی داشتند؟ و سیاست ممالیک در برابر شیعیان تحت سیطره خود چگونه بود؟ در حالیکه در پژوهش حاضر، نقش اختصاصی عالمان دو فرقه در مناسبات مذهبی منطقه شام در عصر ممالیک بررسی میگردد.
در کنار این مسئله ، تعصبات مذهبی و تلاش در راستای تضعیف اندیشه شیعه منجر شد کـه 1 نهضت مدرسه سازی و اختصاص موقوفات برای فرق مختلف سـنی از قـرن ششـم بـه بعـد در دستور کار حکومت های سنی منطقه قرار گیرد٢ و از عالمان سـنی مشـهور جهـان اسـلام بـرای تدریس در این مدارس دعوت شود.
٣. ایفای نقش عالمان سنی عواملی مانند تشکیل حکومت های شیعه ، تلاش شیعیان شـام و عالمـان تـراز اول شـیعه اثناعشری برای تداوم رشته ارتباطی دو سویه ١ که در طول تاریخ این سرزمین موجب رشد 2 شیعه شد، موجبات نگرانی اهل سنت این منطقه را فراهم کرد.
٢. در این دوره ، فرقه های شیعه چندگانه ای مانند نصیریه ، نزاریه ، دروزیـه و در نهایـت امامیـه در منطقه شام حضور داشتند که هر کدام ، یک کارنامه عملی متفاوت از یکدیگر به یادگار گذاشتند اما عالمان و حاکمان اهل سنت در یک کلی نگری حساب همه این فرقه ها را یکسان پنداشـتند و بـا ایشان معامله یکسان کردند.
2 شواهد تاریخی بیان گر آن است که همکاری عالمان اهل سنت با حکومت و صدور مجوز برای اقدامات تند و افراطی علیه شیعه در ادوار قبل نیز در این منطقه وجود داشت است .