چکیده:
زبان سنگسری که یکی از زبانهای ایرانی جدید میباشد. زبانی رایج در میان مردم
مهدی شهر (سنگسر)» شهری در دل استان سمنان است. زبان سنگسری از لحاظ
ساختارهای صرفیء نحوی و آوایی با زیان فارسی معیار تفاوت داردء و بسیاری از
ویژگیهای زبانهای ایرانی باستان را در خود حفظ کرده است. مقولهی جنس از جمله
ویژگیهای برجستهی این زبان میباشد. اگرچه ما نشانی کامل از سه جنس مذکرء
مونث و خنثی در این زبان مشاهده نمیکنیم ولی دو جنس مذکر و مونث میرائی هویدا
در این زبان میباشد. این مقاله در نظر دارد تا با نیم نگاهی به ویژگیهای جنس در
زبانهای ایرانی باستان چنین تمایزی را در زبان سنگسری برجسته سازد.
خلاصه ماشینی:
تمايز جنس (مـذکر، مؤنـث و خنثـي) يکـي از مباحث مهم زبان شناسي است که در يونان باستان از ديرباز مـورد توجـه بـوده اسـت ، و محتملا بار اول پروتاگوراس (Protagoras) در قرن پنجم ق م و ارسطو در قـرن چهـارم ق م (روبينز، ١٣٧٠: ٦٩-٦٧) از کساني بوده اند که به جنس به عنوان يکي از مقولـه هـاي اسم توجه نموده اند.
تمايز جنس دستوري از ايراني باسـتان بـه دوره ميانـه نرسـيده اسـت ؛ (گـل بسـتان ، ١٣٨٣: ٤٥) علت اين امر را تغييراتي ميداند که از دوره سلوکيان يا حتـي در اواخـر دوره هخامنشيان در زبان فارسي باستان ايجاد شده بود و بعدها تکميل شد و نمونه اش تقليـل حالت هاي صرفي مختلف به دو حالت فاعلي و غيرفاعلي و حذف واکه هـاي پايـاني اسـت ؛ چرا که با حذف واکه هاي پاياني، تمايز جنس که بيشتر با اين واکه هـا ظـاهر مـيشـد، در دوره ميانه از بين رفت .
برخلاف زبان فارسي در تعدادي از گويش هاي ايراني نو تمايز جنس دسـتوري مؤنـث و مذکر حفظ شده و جنس خنثي تقريبا از بين رفته اسـت .
همان طور که مشهود است ، اسم در زبان سنگسري داراي جنس ميباشد اما صـفت از اين ويژگي پيروي نميکند و براي اسامي مذکر و مؤنث ، صفت يکسان بکار ميرود.
از آنجايي که جنس ويژگي بارزي در اين زبان است در سـاخت ضـميرهاي شخصـي نيز دو ضمير مذکر و مؤنث براي سوم شخص مفرد مشاهده ميشود.