چکیده:
هویت قربانی ابراهیم، مسئلهای جدی در ادیان توحیدی است. ظواهر متون عهدینی، اسحاق را ذبیح میداند، اما در میان مسلمانان به دلیل اجمال آیات مربوط به داستان ذبح در قرآن، اختلافهایی در تعیین ذبیح وجود دارد. دامنۀ این اختلافات در روایات فریقین، بیشتر است. بخشی از روایات فریقین، اسماعیل را ذبیح معرفی میکند وگروهی دیگر، اسحاق را. پژوهش حاضر، متون مرتبط با این موضوع، را در منابع اسلامی و عهدینی، با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی، از رهگذر تحلیل سندی و متنی روایات و متون نقلی عهدینی و اسلامی، ارزیابی میکند. یافتههای تحقیق نشان میدهد با وجود صراحت بخشهایی از کتاب مقدس در تعیین ذبیح، شواهد درونمتنی حاکی است، عبارتهایی که به نام ذبیح اشاره دارد، افزودههای تفسیری مفسران کتاب مقدس است. همچنین با وجود اختلاف در روایات اسلامی، تحلیل اسناد و ملاحظۀ شواهد درونمتنی آیات قرآن و روایات اسلامی، حاکی از آن است که اسماعیل، نامزد قربانی ابراهیم بوده است.
Identifying what was scarified by the Prophet Ibrahim (AS) is a serious issue in monotheistic religions. The Testaments apparently consider Isaac (AS) to be the sacrificed (zhabih), while Muslims differ in defining it due to the ambiguity of the verses related to the story of the sacrifice (zhibh) in the Qur’an. The scope of this disagreement is even greater in the Shiite and Sunni narrations; Some Shiite and Sunni narrations introduce Ishmael (AS) as the sacrificed and another group as Isaac (AS). This research assesses the texts related to this issue in Islamic and Biblical sources, including those are directly or indirectly related to determining the sacrificed, with an analytical-critical approach through the sanad and textual analysis of the Islamic narrations and Biblical texts. Findings show that despite the Biblical explicit statements in determining the sacrificed, the in-text evidences suggest that the phrases referring to the name of the sacrificed are the interpretive additions of the commentators of the Bible. Additionally, despite the disagreement between Islamic narrations in determining the sacrificed, analyzing the sanads of narrations and considering the in-text evidences of the verses of the Qur’an and Islamic narrations prove that Ismael (AS) was the candidate for the Ibrahim’s sacrifice.
خلاصه ماشینی:
در گزارش ديگري از روايت سعد بن سعد، عبارت پاياني چنين است : «لو علم لله عز وجل خيرا من الضأن لفدي به يعني إسحاق هکـذا جـاء فـي الحـديث » [٧٨، ج٦، ص٣١٠]؛ سند اين گزارش استوار نيست ؛ آغاز آن با عبارت «بعض اصحابنا» اسـت و جعفر بن ابراهيم حضرمي هم مجهول اسـت [٣٢، ص١٠٥].
١ در نقل ديگري از اين روايت ، از امام صادق (عليه السلام ) که آن هم سندش چندان استوار نيست ، منظور از دو ذبـيح ، اسـماعيل و اسـحاق اسـت ؛ زيرا اسحاق ، همواره آرزو مي کرد که کاش قبل از اسماعيل زاده مي شد و امر خداونـد بـه ذبح او مقدر مي شد و او در مقام صبر آزموده مي شد.
ايـن گزارش با سند ديگري در کتاب دلائل الامامه هم آمده است [٦٤، ص٣٢٠] که سـند آن نيز به دليل مجهول بودن حال رجالي احمد بن اسماعيل ، استوار نيست [٣٢، ص٢٢].
روايت ديگري در منابع متأخرتر شيعي از تفسير منسوب بـه امـام عسـکري گـزارش شده که در آن جايگاه امام علي (عليه السلام ) مانند جايگـاه اسـماعيل معرفـي شـده کـه جـانش را در مـاجراي ليلـه المبيـت ، فـداي پيـامبر کـرد [٢٣، ج١، ص٤٥٦؛ ٨٢، ج١٩، ص٨١].
١. منابع سني روايت هاي دال بر ذبيح بودن اسماعيل در منابع سني ، شـامل چنـد مـتن اسـت کـه در مجموع با ده سند مختلف گزارش شده است (نمودار شمارٔە٢).
گذشته از اين ، برخي از اين نقل ها با هم ستيزهها و ناسازگاري هايي نيز دارند؛ براي مثال همان افـرادي که از ابن عباس نقل کرده اند که ذبيح ، اسحاق است ، در گزارش هاي ديگر به ذبـيح بـودن اسماعيل اشاره کرده اند.