چکیده:
جستار پیشرو به روش گردآوری کتابخانهای ـ نرمافزاری و نیز دادهپردازی تحلیلی ـ انتقادی، با هدف تبیین سیر تحولات فکری متکلمان شیعی در جهت ارتقاء کلام شیعه به نگارش درآمده است و ضمن بزرگداشت مقام علمی و نبوغ شیخ مفید و پیشگامی او در ارائه شیوه جمع منطقی میان عقل و نقل در علم کلام و استدلالی نمودن اعتقادات و ارائه تشیع بهمثابه نظام فکری و علمی مستقل از سایر مذاهب، به بررسی مبانی کلامی ایشان پیرامون عالم هستی پرداخته و ضمن نادرست دانستن انگاره ایشان درباره مادیت هستی، به تشریح پیامدهای آن، بهویژه تکیه بر استدلالهای عقلی صرف در جهت تأویل ظواهر آیات و روایات و نیز پذیرش آموزههای ناسازگار با مبانی خود پرداخته است. همچنین استدلالهای ایشان را در مواردی همچون نفی تجرد ارواح بشری، نفی عالم ذر، نفی نعمتهای معنوی بهشت و حمل بر مجاز نمودن معانی برخی آیات و روایات را به چالش کشیده است. هر چند مقالاتی در باره نقد مادیانگاری متکلمان نوشته شده است، اما تاکنون تکتک آراء شیخ مفید و مبانی وی از کتب ایشان استخراج نشده و پاسخ داده نشده بود؛ پاسخهایی که برخی در نوع خود تازگی دارد.
This essay aims to explain the course of rational development of the Shiite theologians adopting library reference method and critical study of the data. Not only, the author has venerated the academic position and genius of Sheikh Mofid as a pioneer in his method of reconciliation between the faith and reason in theology and the rationalization of matters of faith, but also respected his particular introduction of Shiism as a coherent and independent school of thought separate from other schools. The author has studied his theological principles about the created world considering his idea that the world is material incorrect. He has shed light on the consequences of Mofid’s theory particularly his reliance on the mere rational arguments in order to interpret the apparent meaning of the Qur’an and traditions and also his acceptance of doctrines irreconcilable with his own principles. Thus, the author has gone to challenge Mofid’s arguments for cases such as the corporeality of man’s spirit, the negation of the world of pre-existence “Dharr”, the negation of spiritual blessings of heaven and the metaphorical interpretation of some verses and traditions. Some critical articles have been written on the theologian’s materialistic approach; however, Sheikh Mofid’s opinions have not been inferred from his books and answered one by one and separately, yet. Some suggested answers are new of their kind.
خلاصه ماشینی:
نقد و بررسی دیدگاه شیخ مفید درباره انگاره مادیت عالم آفرینش مهدی نجیبی 1 چکیده جستار پیشرو به روش گردآوری کتابخانهای ـ نرمافزاری و نیز دادهپردازی تحلیلی ـ انتقادی، با هدف تبیین سیر تحولات فکری متکلمان شیعی در جهت ارتقاء کلام شیعه به نگارش درآمده است و ضمن بزرگداشت مقام علمی و نبوغ شیخ مفید و پیشگامی او در ارائه شیوه جمع منطقی میان عقل و نقل در علم کلام و استدلالی نمودن اعتقادات و ارائه تشیع بهمثابه نظام فکری و علمی مستقل از سایر مذاهب، به بررسی مبانی کلامی ایشان پیرامون عالم هستی پرداخته و ضمن نادرست دانستن انگاره ایشان درباره مادیت هستی، به تشریح پیامدهای آن، بهویژه تکیه بر استدلالهای عقلی صرف در جهت تأویل ظواهر آیات و روایات و نیز پذیرش آموزههای ناسازگار با مبانی خود پرداخته است.
بنابراین پرسش اصلی که نوشتار حاضر در صدد پاسخ به آن برآمده این است که آسیبهای پذیرش انگاره مادی بودن هستی از سوی شیخ مفید در آثار کلامی ایشان چیست؟ در این راستا، نوشتار حاضر تنها به نقد اندیشه و مبانی شیخ مفید نسبت به مادی دانستن ماسوی الله و جهان هستی و نیز تکیه او بر ادله عقلی صرف برگرفته از این مبانی در تفسیر آیات و روایات میپردازد و ضمن بیان مبانی و استدلالهای عقلی ایشان در این وادی و به چالش کشیدن آنها، برخی پیامدهای آنها را در چند محور، از جمله «نسبتهای کنایهای ناروا (همچون غلو و انحراف فکری) به دیگران، التزام به مطالب ناسازگار با مبانی و از همه مهمتر تأویل غیر موجه آیات و روایات» تبیین نموده است.