چکیده:
واژۀ نارسیسم در معنی خودشیفتگی را اولین بار فروید بهکار برد. البتّه دیگران، قبل از فروید، آن را در معنی خودپرستی و تحقیر کننده، برای توصیف نگرش روانی در روانشناسی بالینی مطرح کردهاند. این اختلال شخصیت در بسیاری از موارد منجر به فرافکنی میشود. فرافکنی یکی از مکانیسمهای روانشناسی است که از طریق آن میتوان به ضمیر و درون انسانها پی برد و شناخت نسبی از شخصیت آنها به دست آورد. مولانا جلالالدین محمد بلخی در آثار خود به ویژه در مثنوی معنوی به جنبۀ روانشناختی رفتار انسان توجّه کردهاست. در این مقاله برآنیم، خودشیفتگی و فرافکنی را به عنوان یکی از مفاهیم نوین روانشناسی، در حکایت نخچیران و شیر مثنوی معنوی، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. یافتهها نشان میدهد که مولانا، شخصیت خودشیفته را، مشکل کلّی بشریت میداند و میخواهد به شیوهای راهکاری برای آن بیابد. سراسر مثنوی مبارزه با خودشیفتگی و غرور است. در حکایت، شیر با خویشتن خود دیدار میکند و به حقیقت خود میرسد. درواقع، خرگوش شیر را نکشت، خشم و خودشیفتگی شیر و عدم توکّل او به خداوند، موجب غفلت و در نهایت هلاکش شد. مسالۀ دیدار در زبان مولانا، گاه با تعابیر و نشانههایی همچون: آب، چشمه، جویبار، چهره، عکس خود را در آب دیدن و... بیان میشود که افسانۀ نارسیس را در عالم اسطوره تداعی میکند.
the word narcissism was first used by freud. of course, others, before freud, used it in the sense of selfishness and humiliation to describe the psychological attitude in clinical psychology. this personality disorder often leads to projection. projection is one of the psychological mechanisms through which one can understand the conscience and inside of human beings and gain a relative knowledge of their personality. mawlana jalaluddin mohammad balkhi (rumi) in his works, especially in masnavi, has paid attention to the psychological aspect of human behavior. this study tries to analyze narcissism and projection as one of the new concepts of psychology in the story of the hunting and lion of masnavi, with a descriptive-analytical approach and using library resources. the findings show that rumi considers narcissistic personality to be the general problem of humanity and wants to find a solution to it. the whole of masnavi is a struggle against narcissism and pride. in the story of the lion meets himself and comes to his truth. in fact, the rabbit did not kill the lion, the lion's anger and narcissism and his lack of trust in god caused his negligence and eventual destruction. the issue of meeting in rumi's language is sometimes expressed with interpretations and signs such as water, spring, stream, face, seeing one's reflection in water, etc., which evokes the myth of narcissus in the world of myth.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله برآنیم، خودشیفتگی و فرافکنی را به عنوان یکی از مفاهیم نوین روانشناسی، در حکایت نخچیران و شیر مثنوی معنوی، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.
از آنجایی که تاکنون هیچ مقاله و پژوهش مستقلی دربارۀ خودشیفتگی و فرافکنی به عنوان یکی از مفاهیم نوین روانشناسی، در مثنوی معنوی انجام نشدهبود، نگارندگان بر آن شدند تا این مفهوم را در حکایت نخچیران و شیر مثنوی مولانا جلالالدین محمد بلخی، واکاوند.
بهرامی و معنوی، 1370: 289) در واقع اگر بخواهیم کلّیتر بگوییم: «برون فکنی، ادراک جهان، براساس شخصیت خود است» (برنو، 1370: 53) این مفهوم مطرح شده توسط فرانکو برنو را در کلامی از حضرت علی (ع) میبینیم که فرمودهاند: «تکلموا تعرفوا فان المرء مخبون تحت لسانه» (نهج البلاغه، 58) سخن بگویید تا شناخته شود، زیرا که انسان در زیر زبان خود پنهان است، یادآور آن سخن و سعدی شیرازی در گلستان است که آدمی با سخن گفتن راز درون و ضمیر خود را آشکار میکند و برون میافکند و از این طریق شخصیت او شناختهمیشود: تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد (سعدی، 1369: 59) درست است که فرافکنی از مفاهیم نوین روانشناسی مغربزمین است، امّا این مفهوم در فرهنگ و ادب فارسی بیسابقه نیست و در ادب منثور، منظوم و فرهنگ عامه (فولکلور) قابل ردیابی است و اگر آن را در معنای؛ «از زیر بار مسئولیت شانه خالی کردن و گناه کمبودها و تقصیرها را بر دیگران و عوامل خارجی افکندن»، در نظر بگیریم.