چکیده:
چکیده بخشی از گزارشهای مندرج در کتابهای سیره رسول الله(ص)، ناظر به آیات قرآنی تکمیل و توسعه یافتهاند. بدین گونه که راویان هنگام گزارش سیره نبوی، تلاش کردهاند آن را مطابق و همسو با قرآن گزارش کنند و توضیحات خود را ذیل اطلاعات قرآنی و برای تکمیل و توسعه آن تدوین نمایند. از این رو منابع تاریخ و سیره در بر دارنده مواردی از استناد به آیات قرآن در حوادث تاریخی است. تعدادی از این موارد حاکی از استناد رسول خدا(ص) به آیات قرآنی در رویدادهای تاریخی است. نوشته حاضر با بررسی و تحلیل موارد استناد رسول الله(ص) به آیات قرآنی و ریشه یابی گزارشها، ضمن به دست دادن الگویی برای توسعه متون مربوط، به این نتیجه رسیده است که گزارشهای معطوف به استناد رسول خدا(ص) به آیات به مرور تکمیل و توسعه یافتهاند. هدف از ضمیمه شدن آیات به گزارشهای تاریخی، توضیح، تقویت و تایید اصل خبر بوده است.
خلاصه ماشینی:
ابناسحاق متن دو خطبه رسول خدا (ص) را در اولین نماز جمعه مدینه به نقل از ابو سلمه بن عبد الرحمن (م 94) درج کرده است که در هیچ یک از آنها به هیچ آیهای استناد نشده است و در بر دارنده سفارشهایی در باب آخرت و پاسداشت کتاب خداوند است (ابن هشام، بی تا، ج1، 500؛ بیهقی، 1405، ج2، 524).
تفاوت در میزان قرائت آیات این سوره از جانب رسول خدا (ص) حاکی از آن است که هر راوی با توجه به شواهد موجود، قرائت بخشی از آیات را ذکر کرده و اصل گزارش میتوانسته تنها شامل اطلاعاتی در باره قرائت آیات سوره فصلت از سوی پیامبر (ص) برای عتبه بن ربیعه بوده باشد، چنان که روایت عبد الله بن عمر ذکر کرده است.
در این روایت بر این که رسول خدا (ص) برای دعوت طفیل بن عمرو، آیاتی از قرآن را خواند تأکید شده، اما آیات قرائت شده مشخص نشده است (ابن هشام، بی تا، ج1، 383؛ بیهقی، 1405، ج5، 360).
روایات ناقصتری نیز از گزارش ابناسحاق موجود است که نمونه آن روایت متن این نامه توسط بلاذری به نقل از ابن اسحاق است که در آن تنها به آیه اول که «أوفوا بالعقود» است استناد شده است (بلاذری، 1988، ج1، 84).
این روایت را ابنکثیر به نقل از بیهقی گزارش کرده (ابن کثیر، 1407، ج5، 76)، اما در دلائل النبوه بیهقی استناد رسول خدا (ص) به آیات بدین گونه منعکس نشده است بلکه به گونه اول است (بیهقی، 1405، ج5،413).