چکیده:
مساله اساسی این پژوهش بررسی رمان سرگذشت حاجی بابا اصفهانی به عنوان رمانی پیکارسکی که تلاش میشود ویژگیهای پیکارسکی این رمان بررسی شود. در این پژوهش این موضوع واکاوی میشود که بنا به چه دلایلی، رمان سرگذشت حاجی بابای اصفهانی میتواند رمان پیکارسکی و حاجی بابای اصفهانی شخصیت پیکارو قلمداد شود. با توجه به نتایج، رمان سرگذشت حاجی بابا اصفهانی به دلیل داشتن زبان هجوآمیز و انتقادی بودن اثر، سادگی زبان نگارش، زاویۀ دید اوّلشخص، رئالیستی و واقعگرایانه بودن و ساختار اپیزودیک، رمانی پیکارسکی به شمار میآید و حاجی بابا اصفهانی به دلیل برخورداری از ویژگیهایی همچون دروغگویی، فریبکاری و حیله گری، زیرکی، متعلق بودن به طبقات پایین جامعه، دائم السفر بودن، وابسته و جیره خوار اربابان متعدّد بودن و پایبند اخلاق نبودن، قهرمان پیکاروی بهتمام معناست. همچنین اوضاع نابسامان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در دورۀ فتحعلیشاه قاجار، سبب ایجاد هرج و مرج، ناامنی و به همریختگی اوضاع جامعۀ ایران آن روزگار و ظهور انسانهای پیکارو صفت شدهاست که در نهایت به پدیدآمدن ژانری میانجامد که رویکرد انتقادی- هجوی از شرایط و آدمهای پیکاروگونه از ویژگیهای مهم آن است و به گونه مطلوبی شرایط آن عصر را ترسیم کرده است.
Rereading Persian novels from the perspective of genre classification is a necessity that is lacking in literary research. The main issue in this research is to study this novel as a Picaresque novel and to show Picaresque features in it. The necessity of conducting this research is that in this article, we investigate why this novel can be considered as a picaresque novel and Haji Baba as a Picaro character, and in addition, the historical, social and cultural context of the period of writing this work and the relationship between this type of novel and the situational context of the time of text production is also studied. According to the obtained results, this novel is a Picaresque novel due to its satirical and critical language, simplicity of writing, first person perspective, realism and having an episodic plot and Haji Baba is also due to possessing traits such as lying, cunning, shrewdness, belonging to the lower classes of society, being constantly traveling, being dependent and on a ration of many masters, and not being morally committed means a picaro hero. Also, the unsettled political, social and cultural situation in the period of Fath-Ali Shah Qajar, caused chaos, insecurity and disorder in the society in Iran at that time and emerge of picaro people, which eventually led to the appearing of this narrative genre which critical-satirical approach to the situation and having picaro people is one of its important features and has favorably depicted the conditions of that era.
خلاصه ماشینی:
براساس جستجويي که در آثار داستاني ادبيات فارسي انجام شد، رمان سرگذشت حاجيبابا اصفهاني يکي از بهترين آثاري است که بيشترين ويژگيهاي پيکارسک را در خود ظاهر ميسازد؛ از اين رو ضروري است تا ويژگيهاي پيکارسکي اين رمان مورد بحث و بررسي قرار گيرد و دريچه اي براي بررسيهاي بيشتر اين نوع رمان در ميان انواع گونه هاي رمانهاي فارسي گشوده شود.
تنها دو پژوهش درباره بررسي ويژگيهاي داستان پيکارسکي در داستانهاي فارسي انجام شده است : يکـي مقاله اي با عنوان «داستان پيکارسک در داستانهاي کوتاه جمال زاده » (١٣٩٧) کـه نگارنـده آن براي دست يافتن به اين نتيجه ، که نوع ادبي رمان پيکارسک تا اندازه اي مديون سـنت ادبي ايراني است ، داستانهاي کوتاه محمدعلي جمالزاده (يعني ويلان الدوله ، بيلـه ديـگ ، بيله چغندر، رجل سياسي ، درد دل ملا قربانعلي ، کباب غـاز) را بررسـي ، و در کنـار آن يکي از حکايتهاي مقامات حريري و نيز حکايتي از گلستان را به عنوان نمونـه اي کامـل از حکايت پيکارسک بازگو کرده است .
آنجا که حاجيبابا ماجراي علي صقال و هيزم فروش را نقل ميکند در واقع با زبان طنز به انتقاد از جامعه ميپردازد (موريه ، ١٣٩٨: ج ١/ ١٥٠و١٥١)؛ حتي نامهايي که براي شخصيت هاي داستان انتخاب شده طنزآميز است ؛ مانند درويش وحشت انگيز (درويش بيدين )، ملا نادان ، ميرزا احمق ، نامرادخان .