چکیده:
ثبوت ضمان متوقف بر اسناد زیان به عامل زیان است و مراد از آن احراز رابطهی سببیت میان فعل زیان بار و ضرر وارد شده است. در مواردی که یک عامل موجب ایراد خسارت گردیده است حکم مساله روشن است به عبارت دیگر این مورد ساده ترین صورت یک دعوی مسئولیت مدنی است زیرا در این مورد احراز رابطهی سببیت بین عامل زیان و ضرر وارده مشکل نیست. لیکن گاهی دو یا چند عامل در ورود یک خسارت دخالت دارند، در این جا اجتماع اسباب مطرح میگردد که این بحث در حقوق موضوعه تحت همین عنوان و در فقه تحت عنوان تزاحم موجبات ضمان مورد بررسی قرار گرفته است. تزاحم موجبات ضمان صور مختلفی دارد که عبارتند از: اجتماع سبب و مباشر، اجتماع اسباب به نحو طولی و اجتماع اسباب به نحو عرضی. در چنین مواردی که دو یا چند عامل در وقوع زیان نقش دارند تعیین سبب یا اسباب مسئول یعنی احراز رابطهی سببیت و معیار و چگونگی تقسیم مسئولیت بین این اسباب متعدد امری دشوار و قابل تامل است به طوری که موجب ارائه نظرات مختلف از سوی فقها و حقوقدانان گردیده است. در این نوشتار ضمن تبیین صور مختلف تزاحم موجبات ضمان، نظرات ارائه شده پیرامون چگونگی تقسیم مسئولیت در این صور در فقه و حقوق موضوعه بالاخص قانون مجازات اسلامی 1392 که در مواردی دارای نوآوری و احکامی متفاوت از نظرات مشهور فقهی است، بررسی میگردد.
The rules of the division of responsibilities between perpetrators of loss in Islamic law & the legal system of IranProof of liability depends on relating loss to someone who is perpetrators of loss. So establishing this issue is necessary for proving the attribution of the loss to the agent. In the cases that the agent is one person, the verdict is clear because in these cases, proving the attribution of the loss to the agent is not difficult. In other words, this is the simplest form of a civil liability lawsuit. But sometimes there are two or more commits, in these cases proving the attribution of the loss to the agents is difficult. In these cases that there are several agents, recognition of main cause and quality division of responsibilities is very difficult so that different views on jurisprudence and law presented.Key words: Responsibility ,cause& agent, Causal relationship, Division of responsibilities
خلاصه ماشینی:
ليکن گاهي دو يا چند عامل در ورود يک خسارت دخالت دارند، در اينجا اجتماع اسباب مطرح ميشود که اين بحث در حقوق موضوعه تحت همين عنوان و در فقه با عنوان تزاحم موجبات ضمان مورد بررسي قرار گرفته است.
در چنين موارديکه دو يا چند عامل در وقوع زيان نقش دارند، تعيين سبب يا اسباب مسئول يعني احراز رابطه سببيت و معيار و چگونگي تقسيم مسئوليت بين اين اسباب متعدد امري دشوار و قابلتأمل است، بهطوريکه موجب ارائه نظرات مختلف از سوي فقها و حقوقدانان شده است.
٤-٢-١-١- شيوه تعيين سبب مسئول در اجتماع عرضي اسباب از آنجا که در اجتماع عرضي اسباب، نتيجه زيانبار مستند به تمام اسباب است، در مسئول بودن تمامي اسباب بحثي نيست، بلکه در رابطه با چگونگي و ميزان مسئوليت اين افراد يعني اصطلحا نحوه و معيار تقسيم مسئوليت، نظرات مختلفي ارائه شده است که بهشرح ذيل ميباشد: الف( نظريه تساوي مسئوليت بسياري از فقها در موارديکه چند نفر سبب واحد را ايجاد کردهاند )اسباب عرضي( حکم به تساوي مسئوليت دادهاند، هرچند درجه تأثير هريک از آنها متفاوت باشد )موسويخميني،١٣٩٠: ٢/ ٥٦٩؛ فاضللنکراني،١٤١٨: ١٠٦؛ شيخ طوسي، بيتا: ۷٦٤؛ محققحلي، ١٤٠٩: ٤/ ١٠٢٥؛ خويي، ١٣٩٦ : ٢/ ٢٥٥(.
بنابراين اگر قانونگذار نظريه تقسيم مسئوليت بر مبناي تأثير رفتار مرتکبان ورود زيان را پذيرفته باشد، اما در برخي مواد حکم به تقسيم مساوي مسئوليت داده باشد، بايد گفت اين موارد نوعي اماره است ، بهعبارت ديگر اين حکم در جايي است که نتوان ميزان تأثير هريک از اسباب را تعيين کرد.