چکیده:
لُغز، چیستان و معمّا از دیرباز مورد توجّه غالب گویندگان فارسیزبان بودهاند؛ یکی از شاعرانی که توجّه خاصّی به این امر داشته و به قولی، از نخستین کسانی بوده است که با جدّیّت آن را دنبال کرده، مجد همگر (686-607 ﻫ.. ق.) است. وی نمونههای قابل توجّهی از لغز و چیستان و معمّا را در قالبها و اوزان مختلف شعری سروده و با به کاربردن انواع صناعات ادبی و برخی از شگردهای معمّاپردازی و... ، نوآوریهایی عرضه داشته که باعث شده است به عنوان طلایهدار معمّاسرایان بعد از خود شناخته شود. از نوآوریهای او، میتوان به معمّاهایی که با لغز تلفیق شدهاند، اشاره کرد. در هیچ یک از تاریخواژهها (مادّهتاریخها)ی وی، مادّهتاریخ معمّایی مشاهده نمیشود. این امر بیانگر آن است که در قرن هفتم، سرودن مادّهتاریخ معمّایی، آنگونه که در قرون بعد توجّه برخی از شاعران را به خود معطوف داشته، رایج نبوده است.جستار حاضر به بررسی محتوا و ساختار لغز، چیستان و معمّا در اشعار مجد همگر اختصاص دارد که در آن، ابتدا مباحثی دربارة سیر لغز و معمّا و بیان پیشینة آنها در شعر فارسی مطرح گردیده، آنگاه با روش تحلیلی - توصیفی کاربرد این دو مقولة ادبی، همچنین شگردها و شیوههای شاعر در سرودن لغز و معمّا در شعر وی بررسی شده است.
Riddle or enigma is a specific genre that has attracted the attention of many Persian composers since old times. The present research deals with the content and structure as well as the formulation of this element in the poems of Majd Hamgar (607-686 A.H) as one of the eminent poets of Yazd during the 7th century. At first, we discussed the function of riddle and enigma and their background in the Persian poetry. Then, based on library research through a descriptive-analytic method, the use of this literary genre is explored in Majd Hamgar’s poetry, and the ways of creating riddles are detected. The results of the research show that the poet has some outstanding samples of riddles and enigmas composed through different poetic forms and meters. Majd Hamgar has displayed so much innovation that it makes him a pioneer of riddle writing and a model for the later poets. Among these innovations, one can point to riddles incorporated with enigma. In his chronographs, however, no riddle can be seen, indicating the rare cases of making this kind of chronographs.
خلاصه ماشینی:
مورد بحث قرار گرفته اسـت ؛ اما برخلاف چیسـتان که نخستین بار در کتاب «ترجمان البلاغه » مطرح شده بود، معما نخسـتین بار در کتاب «حدائق السـحر فی دقائق الشـعر» مطرح و چنین تعریف شـده است : «این صنعت چنان باشد که شاعر نام معشوق یا چیز دیگری در بیت پوشیده بیارد اما به تصحیف اما به قلب اما به حساب اما به تشبیه اما به وجهی دیگر و آن ، چنان باشد که از طبع نیک دور نباشد و از تطویل و الفاظ ناخوش خالی بود و این صنعت آن را شـاید که طبع های نقاد و خاطرهای وقاد را به استخراج آن بیازمایند» (وطواط ،١٣٠٨، .
اندر حساب سیصد و شصت و چهار عقد نــام مـبــارکش کــه بمــانــاد در جلــال در فــال همچنین بــه برآیــد کــه عمر او باشـد چو عقد نام صد و سی و چار سال (دیوان ، ٢٩٣) بیشـتر معماهای مجد با اسـتفاده از حساب ابجد سروده شده است مانند این رباعی دربارۀ هدهد: مرغی کـه بـه کوه جـای گیرد یـا دشـــت نامش به حســاب جمله آمد ده و هشــت هـر چــار حـروف نــامش ار قلــب کنی هرچند که هجده اســت حالی ده گشــت (دیوان ، ٦٦٣) ٢-٤-٤- بررسی محتوایی لغزها و معماها ٢-٤-٤-١- اهداف لغز و معماسازی الف ) نوآوری در مدح : پیش از این اشـاره شد که از دلایل روی آوردن شاعران به لغز و معما، نوآوری در مضـامین و معانی مدح بوده اسـت و شاعران درباری برای گیراترشدن شــعر خود، به طرح چیســتان و لغز و معما روی میآورده اند.