چکیده:
یکی از عوامل موثر در تفسیر قرآن و فهم مراد خدای متعال از ظهور آیات، قراین عقلی است، قراین عقلی دوگونه است: 1. معرفتها و معلومات بدیهی صارف از ظهور آیات که از قراین عقلی متصل شمرده میشود. 2. برهانهای عقلی یا معلومات عقلی نظری که از قراین منفصل آیات است. در تاثیر معلومات بدیهی در ظهور آیات و لزوم توجه به آن در تفسیر آیات اختلافی نیست، ولی در لزوم توجه به برهانهای عقلی یا معلومات عقلی نظری در فهم مراد خدای متعال از ظهور آیات اختلاف است. گروهی آن را مسلم و مفروغعنه دانستهاند و برخی در مخالفت با آن بر بینیازی فهم ظواهر قرآن از علوم عقلی به وجوهی استدلال کردهاند. در این مقاله نخست با روش تحلیلی، لزوم توجه به معلومات عقلی نظری در فهم مراد خدای متعال از آیات با بیان سه مقدمه تبیین شده و سپس با روش «تحلیلی انتقادی»، ادله مخالفان آن بررسی و به شبهات آنان پاسخ داده میشود.
خلاصه ماشینی:
از عبارات عالمان علم اصول فقه و برخي مفسران استفاده ميشود که در فهم مراد خداي متعال از ظاهر آيات، لازم است به عنوان قرائن منفصل آيات، ازجمله قرائن عقلي منفصل (معلومات عقلي نظري مرتبط با آيات) نيز توجه شود (ر.
نتيجه از مجموع اين سه مقدمه به اين نتيجه ميرسيم که در تفسير قرآن، پس از بيان ظهور آيات، طبق سيره عقلا که از جانب معصومان نيز رد نشده است، بايد براي فهم مراد خداي متعال به قرائن منفصل، از جمله معلومات عقلي نظري حاصل از برهانهاي عقلي نيز توجه شود.
با توجه به آنچه گفته شد، پاسخ سخن پاياني مستشکل در نفي منبع بودن عقل در تفسير قرآن نيز روشن است؛ زيرا ـ وقتي با بياني که گذشت ـ معلوم شد که روش قرآن بيان مطالب با الفاظ به ضميمه قرائن، چه متصل، چه منفصل، چه لفظي و چه عقلي است، روشن است که حجيت ظاهر هر آيه و کاشف بودن آن از مراد خداي متعال منوط به فحص از قرائن منفصل و از جمله برهانهاي عقلي مرتبط با آن است.