چکیده:
بیان مسئله: در میان مکاتب نگارگری، آثار نگارگری بهجا مانده از مکتب شیراز قرن هشتم هجری قمری بهدلیل حفظ سنتهای هنری ایران باستان و رویکرد بیانی آنها، شاخص و منحصر به فرد هستند. با توجه به این موضوع که ترکیببندی نگارهها بر اساس چیدمان پیکرهها از ویژگیهای اصلی مکتب نگارگری شیراز در دوره آلاینجو بوده، این پژوهش با هدف مطالعه و مقایسۀ شیوۀ شخصیتپردازی در نگارههای دو نسخۀ خطی بهجا مانده از مکتب شیراز، یعنی سمک عیار با ۸۰ نگاره و شاهنامۀ ۷۳۳ ه.ق. با ۵۲ نگاره، علاوه بر پاسخ به این پرسش که شخصیتپردازی و طراحی پیکرهها در نگارههای مکتب آلاینجو چه خصوصیاتی داشته، به وجوه اشتراک و افتراق نگارههای این دو نسخه پرداخته است.هدف: مقاله حاضر با هدف شناخت و بررسی شخصیتپردازی در نگارگری مکتب شیراز به مطالعه بصری دو نسخۀ خطی شاهنامه ۷۳۳ (سنت پترزبورگ) و نسخۀ خطی سمک عیار (آکسفورد) خواهد پرداخت.روش پژوهش: این پژوهش از نظر ماهیت دادهها، کیفی بوده و از منظر هدف، بنیادی است. جمعآوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانهای انجام شده است. در نگارش و تدوین این پژوهش از ابزارهای گوناگونی از جمله مشاهده و سیاهۀ وارسی استفاده شده است.یافتهها: شخصیتها در نگارههای مورد بررسی را میتوان بر اساس جایگاه اجتماعی به شش گروه پادشاهان، زنان درباری، زنان غیر درباری، زنان عیار، ملازمان و جنگجویان تقسیم کرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که هر کدام از این گروههای ششگانه در پیروی از قراردادهای بصری از منظر نوع تنپوش و حالت قرارگیری در نگارهها تفاوتهایی دارند و نحوه و محل قرارگیری شخصیتها در نگارههای دو نسخه نشان دهندۀ ویژگیهای شخصیتی و جایگاه اجتماعی آنها در هر داستان است. چنانچه شکل ظاهری و نوع طراحی شخصیتهای انسانی در هر دو نسخه یکسان است؛ اما شیوۀ برخورد نگارگر با شخصیتها در هر نسخه متفاوت است. نگارگر نسخۀ خطی سمک عیار برای اشخاص عالیرتبه، از جمله پادشاهان فضای بیشتری در نگاره در نظر گرفته است. او پادشاهان را چه نیکو و چه ظالم، نشسته بر تخت ترسیم کرده؛ اما نگارگر نسخۀ خطی شاهنامۀ ۷۳۳ه.ق. تخت را محلی برای نشان دادن ظلم شاهانه در نظر گرفته است. پادشاهان در این نسخۀ خطی بر تخت تکیه نزدهاند، مگر آنکه در جبهه شر قرار گرفته باشند.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این موضوع که ترکیب بندی نگاره ها بر اساس چیدمان پیکره ها از ویژگیهای اصلی مکتب نگارگری شیراز در دوره آل اینجو بوده ، این پژوهش با هدف مطالعه و مقایسۀ شیوة شخصیت پردازی در نگاره های دو نسخۀ خطی به جا مانده از مکتب شیراز، یعنی سمک عیار با ٨٠ نگاره و شاهنامۀ ٧٣٣ ه .
در مقاله حاضر ابتدا به معرفی سبک نگارگری شیراز پرداخته شده است و در پی آن شخصیت پردازی در قالب شخصیت پادشاهان ، زنان درباری، زنان غیردرباری، زنان عیار، ملازمان و جنگجویان از منظر طراحی، رنگ گزینی و حالت پیکره مورد بررسی قرار میگیرد و نقاط اشتراک و افتراق میان شخصیت پردازی در نگاره های این دو نسخه در قالب مکتب نگارگری شیراز، مورد تحلیل قرار میگیرد.
نتایج پایان نامه اول در قالب یک مقاله (١٣٨٦) با عنوان «نقد مجالسی از شاهنامه سنت پترزبورگ » و رسالۀ دوم در قالب یک کتاب در خصوص نگاره های نسخۀ خطی سمک عیار (٢٠١٤) منتشر شده است .
در حالی که پیش از این پژوهش هایی در خصوص هنر نگارگری مکتب شیراز در دورة آل اینجو انجام شده ، تاکنون مطالعه تطبیقی بر نگاره های دو نسخه مورد بررسی پژوهش حاضر از منظر شخصیت پردازی انجام نشده است .