چکیده:
هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی عقلورزى، مفهوم و اهداف تربیت عقلانی از دیدگاه علامه طباطبائی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که مبانی تربیت عقلانی از نظر علامه طباطبائی حداقل بر چهار مبنا استوار است: 1. منشاء عقلورزی در انسان، واقعبینى و شعور استدلالى است، 2. منشاء ادراکات و علوم عملى عبارتند از: ادراکات نظرى، احساسات و عواطف باطنى و قدرت انسان بر تسخیر دیگر موجودات، 3. احساسات باطنى و بهویژه خوف و رجاء، باعث اعتقاد به خرافات مىشود، 4. عوامل محیطى و ارثى در درک عقلى مؤثر است. همچنین علامه طباطبائی به طور مستقل درصدد تعریف تربیت عقلانى برنیامده، اما براساس دیدگاههاى ایشان پیرامون ابعاد عقلورزی، تربیت عقلانى عبارت است از: تقویت عواملى که استقامت عقل را بر طریق فطرى سبب مىشود، و فراهم کردن زمینه فراگیرى و کاربست اصول منطقى و فلسفى بویژه قیاس برهانى؛ به گونهای که متربى بتواند مسائل درون دینى و برون دینى را درک و هضم کند و اعتقادش به باورهاى دینى و عمل او به احکام از روى بصیرت باشد، و اگر جایى هم مسئلهای را به طور تعبدى مىپذیرد، دلیل عقلى او را به این تعبد رهنمون کرده باشد. از نظر علامه طباطبائی اهداف تربیت عقلانی در دو سطح طبقهبندی میشوند: 1. اهداف غایی (تحصیل سعادت انسان، هدایت انسان به سوى حق و پیروى از حق، دستیابى به کرامت و شرافت انسانى)، 2. اهداف واسطهای (اهداف دخیل در تحقق اهداف واسطهایِ دیگر و اهداف واسطه در نیل به اهداف غایی).
The purpose of the present study is to review the principles of rationality as well as the concept and purposes of rational training from the view of Allama Tabataba’i. The method of study is descriptive analysis and the results showed that the principles of rational training from the view of Allama Tabataba’i rely on at least four bases: 1. The origin of rationality in a human is realism and logical consciousness, 2. The origin of practical understanding and science include theoretical understanding, innate emotions and sentiments, and human power to dominate over other creatures, 3. Innate sentiments, specially fear and hope, lead to superstition, 4. Environment and heredity factors are both effective in rational understanding. From the the view of Allama Tabataba’i, the proposes of rational training are classified into three levels: 1. Ultimate purposes (acquiring human felicity, guidance toward God and following Him, achieving human dignity and honor), 2. Mediate purposes (purposes involved in the substantiation of other mediate purposes and those that lead to ultimate purposes).
خلاصه ماشینی:
همچنين علامه طباطبائي به طور مستقل درصدد تعريف تربيت عقلاني برنيامده ، اما براساس ديدگاه هاي ايشان پيرامون ابعاد عقل ورزي، تربيت عقلاني عبارت است از: تقويت عواملي که استقامت عقل را بر طريق فطري سبب ميشود، و فراهم کردن زمينه فراگيري و کاربست اصول منطقي و فلسفي بويژه قياس برهاني؛ به گونه اي که متربي بتواند مسائل درون ديني و برون ديني را درک و هضم کند و اعتقادش به باورهاي ديني و عمل او به احکام از روي بصيرت باشد، و اگر جايي هم مسئله اي را به طور تعبدي ميپذيرد، دليل عقلي او را به اين تعبد رهنمون کرده باشد.
همچنين در خصوص عقل ورزي و تربيت عقلاني مي توان به کتاب هاي : ايماني (۱۳۷۸)، تربيت عقلاني، عبدالحليم محمود (۱۴۱۷ق )، التربية العقلية ، باقري (۱۳۶۴)، نگاهي دوباره به تعليم و تربيت اسلامي ، رشيدپور (۱۳۶۳)، تربيت از ديدگاه وحي، جعفري (۱۳۷۸)، تعليم و تربيت اسلامي، عزتي (۱۳۶۶)، آموزش و پرورش اسلامي، ناصح علوان (۱۴۰۶ق )، تربية الاولاد في الاسلام ، قطب (۱۳۷۵)، روش تربيتي در اسلام ، العقل الفلسفي في الاسلام ، مراد (۱۹۹۳م ) اشاره کرد.
با نظر به ديدگاه علامه طباطبائي درباره نقش عقل در شناخت مسائل برون ديني و درون ديني، تربيت عقلاني به معناي فراهم کردن زمينه فراگيري و کاربست اصول منطقي و فلسفي، بويژه قياس برهاني است ؛ به گونه اي که متربي بتواند مسائل درون ديني و برون ديني را درک و هضم کند و اعتقادش به باورهاي ديني و عمل او به احکام از روي بصيرت باشد و نه تقليد و تعبد، و اگر جايي هم مسئله اي را به طور تعبدي ميپذيرد، دليل عقلي او را به اين تعبد رهنمون کرده باشد (طباطبائي، ۱۳۹۱، ج ۱، ص ۲۱۳؛ همان ، بي تا/ الف ، ص ۱۶).