چکیده:
بیان مسئله: قالی و قالیچه ها به عنوان بستری جهت انتقال مفاهیم هر د وره از تاریخ و فرهنگ ایران بود ه است. جایگاه عناصر خاص و نقش مایه ها د ر قالی ها می توانند مبین اند یشه د وره ای باشد که اثر د ر آن خلق می شود . از جمله عناصری که د ر د وره قاجار د ر قالیچه های محرابی رواج گسترد ه ای پید ا می کند تاج است. این عنصر د ر زیر پیشانی محراب برخی از قالیچه های محرابی د وره قاجار جانشین قند یل یا اسم اعظم خد اوند د ر د وره های پیشین می شود . از ویژگی های برجسته د یگر این عنصر همنشینی آن با د رخت یا گلد ان است. در میان قالیچه های د وره قاجار که عنصر تاج د ر آن جایگاه ویژه ای د ارد ، قالیچه ای است که د ر موزه فرش ایران نگهد اری می شود ؛ این قالیچه د ارای متن کلامی و دیداری است که هر د و به تاج گذاری مظفرالد ین شاه اشاره دارند . همچنین در پیشانی محراب عنصر تاج با گل نیلوفر و... همنشین می شود که این پژوهش به دنبال پاسخ به چرایی و چگونگی ارتباط میان نام مظفرالد ین شاه، گل نیلوفر و تاج د ر زیر پیشانی محراب است و د ر شکل گسترد ه تر آن به تبیین و تحلیل نشانگان کلامی و دید اری در همنشینی عنصر تاج است.
هدف پژوهش:
هدف از این پژوهش تحلیل و تبیین نقوش موجود د ر قالیچه محرابی مظفرالد ین شاه با تاکید بر عنصر تاج است.
روش پژوهش:
این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی است و د ر آن با روش آیکونولوژی، قالیچه محرابی مظفرالد ین شاه در سه سطح بررسی می پرد ازد .
نتیجه گیری:
پس از بررسی و تحلیل قالیچه نشان د اد ه می شود با توجه به گفتمان باستان گرایی، تاج د ر قالیچه هویت متفاوتی می یابد . مطابقت میان تاج کیانی و فر کیانی، د ر این گفتمان و قرارگیری آن د ر زیر پیشانی محراب محل آیه نور، آن را جانشین نور الهی می سازد . همچنین همنشینی آن با گل نیلوفر، د رخت و نام مظفرالد ین شاه به اعطای فره الهی به او اشاره د ارد . به علاوه بر ایجاد حکومت جد ید توسط مظفرالد ین شاه تاکید می کند .
خلاصه ماشینی:
در ميان قاليچه هاي دورة قاجار که عنصر تاج در آن جايگاه ويژه اي دارد، قاليچه اي است که در موزة فرش ايران نگهداري ميشود؛ اين قاليچه داراي متن کلامي و ديداري است که هر دو به تاج گذاري مظفرالدين شاه اشاره دارند.
همنشين ميشود که اين پژوهش به دنبال پاسخ به چرايي و چگونگي ارتباط ميان نام مظفرالدين شاه ، گل نيلوفر و تاج در زير پيشاني محراب است و در شکل گسترده تر آن به تبيين و تحليل نشانگان کلامي و ديداري در همنشيني عنصر تاج است .
اين قاليچه شامل همنشيني متن ديداري درخت زندگي، شير و خورشيد، تاج و گل نيلوفر در کنار متن کلامي است که به پادشاهي مظفرالدين شاه و آغاز سلطنت او اشاره دارد.
با توجه به موارد مذکور، پژوهش دربارة قاليچه هاي محرابي دورة قاجار با حضور عنصر تاج تاکنون مورد بررسي و واکاوي قرار نگرفته است که از اين نظر پژوهش حاضر بديع به نظر ميرسد.
جامعۀ آماري اين پژوهش قاليچه هاي محرابي دورة قاجار است و براي نمونۀ مطالعاتي، نمونه اي برگزيده شد که داراي هر دو نظام نشانه اي کلامي و ديداري با تأکيد بر نقش عنصر تاج است .
نشريۀ علمي پژوهشکدٔە هنر، معماري و شهرسازي نظر 81 از جمله نقش مايه ها و عناصر رايج در قاليچه هاي محرابي در دورة قاجار عنصر تاج و همنشيني آن با درخت و گلدان است .
در کنار گفتمان باستان گرايي با توجه به بافت قالي در دورة قاجار و حضور متن کلامي که به «دعاکردن اسلام » براي مظفرالدين شاه اشاره دارد، ميتوان تأثير انديشۀ اسلامي را نيز بر قاليچه مشاهده کرد.